Buhara: Grad sačuvan u istoriji i vremenu

Džingis Han je poručio stanovnicima Buhare: „Da niste počinili toliko greha, Bog ne bi poslao mene da vas kaznim“; Mongoli su, po rečima tadašnjeg hroničara, „Došli, razrušili, zapalili, ubijali, uveli u nevolju, pobili i otišli“.

Tamerlan je rušio, ali njegov unuk-astronom Ulugbek je u Buhari izgradio velelepnu medresu.

Najzad, Crvrna armija i čuveni Frunze, poreklom sa ovih prostora, uveli su boljševizam u Buharu preko ruševina.

Otkud interes osvajača za ovaj grad, u močvarnom i blatnjavom okruženju delte Zaravšana, koji se raspada u pesku Kizilkuma (Crvene pustinje), severno od Buhare, ne stižući do Amur Darje, nekadašnjeg Oksusa.

Za oazu u kojoj je snaga vode slaba i kojoj i danas magarci okreću mlinsko kamenje?

Buhara je podignuta na raskrsnici puteva, kao snažan trgovački centar između severne pustinja i Karakuma (Crne Pustinje) na istoku, i čvorno mesto na nekadašnem Putu svile.

Pre nego što je ovim putem zamrla trgovina između Kine, Indije i Evrope, Buhara je imala četrdeset bazara i tri pokrivene trgovačke ulice; bila je grad „tržnih centara“.

Za smeštaj, posetiocima su bila na raspolaganju dvadeset četiri karavansaraja. Bogatstvo trgovaca prelilo se na grad i na lokalne vladare.

Začudo, nema u Buhari raskošnih dvoraca, a dvorac poslednjeg emira, blizu grada, skromna je građevina (kao i harem pored nje).

Vladari su gradili zadužbine, džamije i verske škole – medrese, koje su su gradu dale karakter snažnog religioznog i obrazovnog centra, posebno sufi učenja islama.

Bilo je u Buhari 360 džamija, 200 minareta i 250 medresa. One i danas daju gradu karakterističan izgled.

Buhara ima izgled srednjevekovnog grada, sa tipičnom urbanom strukturom: u centru je tvrđava (Ark), oko nje religiozni i administrativni deo grada (šahristan – medina), a dalje zanatski kvartovi (rabad) – Buhara je bila grad 99 zanata.

Ark je podignut na veštačkom brdu, okružen zemljanim zidovima; bio je sedište hanata, a zatim i emirata Buhare.

Očuvani su ostaci sale za prijeme, u koje se pred emira ulazilo i izlazilo četvoronoške, i zatvor – duboka rupa u koje su zatvorenici spuštani užetom i jedanput nedeljno iz mraka izvlačeni, da emir odabere ko će biti pogubljen na trgu ispred tvrđave.

Trgom dominira verski kompleks Poi Kaljan – minare visoko 48 metara, sa početka dvanaestog veka, te džamija Kaljan i Miri Arab medresa, obe iz šesnaestog veka, sa karakterističnim plavim kupolama.

Iza je remek-delo islamske arhitekture sa početka desetog veka, mauzolej Samanida, kockasta građevina od cigle sa kupolom, svedočanstvo najveće slave Buhare kao naučnog i umetničkog centra Islama, grada Avicene, Firdusija i Omara Hajama.

Meštani s lakoćom podnose teret istorije, u okruženju krivudavih uličica i na klupama ispred prizemnih kuća.

U centru ćete ih naći u čajdžinicama oko velikog trga sa bazenom, gde se nalazi i spomenik mističnom mudracu Nasradinu Hodži, koji je možda tu dolazio na čaj, a možda i nije.