Čovek koji je lečio Geteovu dušu

Scenario ima oblik poeme koju piše glavni junak, mačak očaran glasom mačke koja je oteta i on tražeći je otkriva da je mačka postala deo jednog neobičnog klavira i da nije jedina koja je oteta zato što ume da peva. Ne zna se koliko je tačno stara ideja o mačjem klaviru, ali je izvesno da se pominje u ”Rapsodijama o primeni psiholoških metoda u tretmanu mentalnih slomova” iz 1803. godine, knjizi koju je napisao nemački lekar i pionir psihijatrije Johan Kristijan Rejl. Mada je ideja veoma surova i bizarna, Rejlovo delo u kome se pominje najvažniji je dokument psihijatrije romantizma. Treba imati u vidu stil kojim je knjiga napisana i u kome je ponekad teško razgraničiti metafore i ironiju od onoga što autor zaista tvrdi. Mačiji klavir kao i brojni neobični detalji ostaju u senci Rejlovog značaja za nastanak i razvoj psihijatrije. Jedan je od prvih ljudi koji su psihijatriju posmatrali kao medicinsku disciplinu, koja prema njegovom mišljenju stoji uz hirurgiju i farmaciju, odnosno današnju internu medicinu. Sam termin psihijatrija, koji bi se mogao prevesti kao lečenje duše, prvi put je upotrebio sam Rejl 1808. godine u jednom svom radu, a dve godine kasnije Univerzitet u Haleu, gde je i radio, prvi na svetu uvodi ovaj predmet za studente medicine. Osim toga, Rejl je osnovao i prvi časopis za fiziologiju na nemačkom jeziku i opisao insulu, koja se u njegovu čast nazivala i Rejlovim ostrvom. Na metafizici romantizma, ali i na naučnim principima svog vremena Rejl je zasnovao medicinski program koji je razvio na Univerzitetu u Haleu,u gradu kom je proveo veći deo svog života. U periodu od 1802. do 1805. Hale je bio česta stanica na Geteovim putovanjima, a u velikoj meri razlog su bili susreti i inspirativni razgovori sa samim Rejlom. Razmenjivali su svoje ideje i mišljenja o nauci i filozofiji svog doba, a pretpostavlja se da je Gete bio i Rejlov pacijent. Rejl je u Haleu bio ne samo profesor na univerzitetu, već i direktor kliničkog instituta, urednik nekoliko medicinskih časopisa, a radio je kao lekar. Međutim, do 1787. godine živeo je nekoliko godina u Berlinu gde je studirao. Upravo ovaj period se vezuje za njegove prosvetiteljske poglede na svet na šta je u velikoj meri uticao Hercov salon u kome su se okupljale brojni naučnici, umetnici, filozofi, političari i ostale javne ličnosti tog vremena.

Rejl postaje jedan od njih u vreme kada je bračni par Herc podelio neformalno salon na dva dela tako da Henrijeta Herc vodi književna okupljanja a Markus Herc naučna na kojima je Rejl često govorio. Markus Herc je bio takođe lekar i nekadašnji Kantov student, pa se u salonu u vreme Rejlovog dolaska neprestano govorilo o nedavno objavljenoj ”Kritici čistog uma” koja je imala veliki uticaj na sve mislioce koji su tada o njoj diskutovali. U Berlin se Rejl ponovo vraća za vreme Napoleonovih ratova, kada je 1810. postao dekan medicinskog fakulteta na novoosnovanom univerzitetu. Ratovi su već ranije ugrožavali njegovu uspešnu karijeru u Haleu jer je tamošnji univerzitet od 1806. do 1808. godine bio privremeno zatvoren, ali se Rejl i u to vreme bavio istraživanjima i brinuo o pacijentima. Međutim dve godine nakon osnivanja Univerziteta u Berlinu, jedna od ključnih figura za njegov nastanak, Aleksandar fon Humbolt poziva ga da se priključi brojnim uglednim profesorima. Nauka se razvija u uslovima ratovanja i stalnih opasnosti, a 1812. godine pruski kralj Fridrih Vilhelm Treći poziva narod da formira dobrovoljnu vojsku u kojoj Rejl preuzima ulogu organizatora i osnivača ratnih bolnica. Naredne godine, za vreme Bitke naroda koja je trajala tri oktobarska dana i u kojoj su vojske Rusije, Prusije, Austrije i Švedske bile ujedinjene, Rejl u bolnici u kojoj radi dobija tifus, a mesec dana kasnije i umire. Mada se ne zna šta je jedan od najvažnijih ljudi početaka psihijatrije imao u vidu kada je pisao o mačijem klaviru, preporuke i tretmani koje je opisivao sadrže dosta neobičnosti za današnje vreme. Među njima ima surovih pristupa kao što su različite vrste šok-terapije, ali i humanog odnošenja prema mentalnom zdravlju. Bio je jedan od prvih boraca protiv stigmatizacije pacijenata. Govorio je da gimnastika i ples mogu da uspostave ravnotežu tela, a za lečenje uma preporučivao upotrebu muzike, čitanje, učenje poezije napamet naglašavajući da svako dobro lečilište mora da ima pozorište.

U saradnji sa Centrom za promociju nauke, „Danas“ predstavlja izabrane priče sa naučnopopularnog portala elementarium.cpn.rs