Da li je postajala srednjevekovna fizika?

No, možda ćete se iznenaditi kako je danas vrlo rasprostranjena fizika zapravo jedna od poslednjih nauka koje se razvijaju u Srbiji. Uprkos velikoj svetskoj slavi Mihajla Pupina i Nikole Tesle, kao i radu drugih značajnih pojedinaca krajem XIX i početkom XX veka, ustaljeno se smatra da se pravi razvoj fizike u našoj zemlji događa tek nakon Drugog svetskog rata, sa izgradnjom Vinče i potom, Instituta za fiziku.

Međutim, jedan broj domaćih istoričara nauke ipak smatra da koreni pre-moderne, odnosno stare fizike kod Srba sežu duboko u Srednji vek i prepliću se sa prvim teološkim spisima i hristološkim raspravama. Najznačajniji rukopis ove vrste je svakako Šestodnev Vasilija Velikog, nastao još u Antici, koji je ostavio veliki uticaj na potonje izučavanje prirode u Istočnom Rimskom carstvu, pa tako i kod slovenskih naroda među kojima se od VII širi vizantijski kulturni uticaj.

Šestodnev je zbornik komentara na prvu knjigu Starog zaveta Postanje. Nastao je kao zapis propovedi koje je u IV veku držao Vasilije Veliki, a gde se biblijski stihovi o nastanku zvezda, planeta i živog sveta promišljaju i dodatno tumače uz pomoć grčke filozofije. Prvi prevod na crkvenoslovenski jezik napravio je u X veku bugarski pisar Jovan Egzarh koji je za ovu svoju kompilaciju koristio i Šestodneve drugih autora, dodajući pritom i svoje komentare. Na fotografiji se vidi prva stranica jednog prepisa koji se danas čuva u Bugarskoj.

Nakon što je u XIV veku preveden i na srpski, Egzarhov spis će u Srbiji više puta biti prepisivan i izvršiće snažan uticaj na jestastvenu nauku, kako se (od reči priroda, jestastvo), nazivala stara fizika. U prve tekstove o prirodi i fizici kod Srba spada i dogmatični spis Izvor znanja Jovana Damaskina koji mahom sadrži filozofska i teološka učenja, koja su se uz medicinu očigledno izučavala na više mesta u srednjevekovnoj Srbiji, ali i više napomena o prirodnim pojavama i kosmologiji. U svakom slučaju, potonji evropski razvoj moderne fizike gotovo u potpunosti mimoilazi Srbiju, a slična situacija je i u drugim zapadnobalkanskim zemljama.

„Nauka kroz priče“ je medijska inicijativa koja na društvenim mrežama i u tradicionalnim medijima svakodnevno objavljuje originalne priloge inspirisane naučnim saznjanima. Uz podršku Instituta za fiziku u Beogradu, „Danas“ predstavlja 77 izabranih priča sa portala www.naukakrozprice.rs