Danas se slavi Sveti Nikola, a u zapadnoj Srbiji postoji jedan poseban običaj

Sveti Nikola Čudotvorac je jedan od najpoštovanijih svetitelja u srpskom narodu i najčešća porodična slava. Smatra se da se sveti Nikola slavi još od samih početaka primanja hrišćanstva, ali je zvanično uveden kao porodična slava u 13. veku, nakon reformi koje je sproveo Sveti Sava. U Srbiji je njemu posvećeno oko 1.120 crkava, a uz crkve posvećene letnjem Sv Nikoli, broj se penje na 1.311, što ga svrstava na drugo mesto po broju hramova u pravoslavlju među srpskim svetiteljima.

Porodične slave posvećene Svetom Nikoli su brojčano prisutne u velikom broju, a ovaj običaj je nastao iz tradicije povezivanja hramova u rodnim mestima sa slavama u porodicama. Tokom migracija, mnoge porodice su nastojale da slave svetitelja kojem je bio posvećen hram u njihovom kraju, jer su crkve smatrane „drugom kućom“, a Sveti Nikola bio zaštitnik tih porodica.

Porodična slava je duboko ukorenjeni religijski i društveni praznik koji okuplja porodicu i prijatelje. Iako postoji opšti okvir obeležavanja slave, različiti krajevi Srbije imaju svoje specifične običaje. Na primer, slavski obredi variraju u zavisnosti od regiona, ali najčešće uključuju molitve, lomljenje i sečenje slavskog kolača, uz žitne priredbe koje su specifične za razne delove Srbije. Slavski kolač se najčešće donosi u crkvu, gde ga seče sveštenik ili domaćin, uz prisustvo komšija.

Zdravice i obredi kao što su paljenje slavske sveće i priprema posne hrane uz pripremu ribe karakteristični su za ovu slavu. U prošlim vremenima, darovi su obuhvatali skromne poklone kao što su jabuke, cveće, šećer i ratluk. Dok se za mnoge slave hrana pripremala u raskošnijem obliku, kod Svetog Nikole se, u zavisnosti od mogućnosti domaćinstava, jela spremaju skromnije.

Sveti Nikola nije samo patron porodica, već i zaštitnik zanata poput ribara, lađara, splavara i vodeničara. Stoga je poznat i kao „vodena slava“. Veruje se da je zaštitnik putnika i sirotinje. Osim toga, mnogi Srbi slave i letnjeg Svetog Nikolu, a u nekim krajevima se ponekad dešava da otac podeli slavu sa sinovima, pri čemu jedan od njih slavi zimskog, a drugi letnjeg Svetog Nikolu, kako bi mogli uzajamno da posećuju jedni druge.

Poseban običaj postoji u zapadnoj Srbiji, gde se Nikoljsko lice slavi nedelju dana nakon glavne slave. Tog dana, domaćica iznosi polovinu prethodno sačuvanog kolača i sve to slavi u krugu porodice, bez gostiju.