Hanuka: Istorija i običaji poznatog jevrejskog praznika koji počinje danas

Šta je Hanuka?

Hanuka na hebrejskom znači „osvećenje“. To je praznik koji obeležava pobedu grupe jevrejskog naroda (Makavejaca) nad helenističkim zavojevačima u doba Antioha IV Epifana, kralja Seluikudskog carstva, koje je okupiralo Izrael od 167. godine p.n.e.

Jevrejski Hram u Jerusalimu bio je oskrnavljen i potpuno je bilo zabranjeno praktikovanje judaizma. Posle trogodišnje borbe, Makavejci su 164. godine p.n.e. oslobodili Hram — i pridobili za jevrejski narod pravo da ponovo praktikuje svoju religiju.

Istoričari veruju da je prva proslava Hanuke zapravo bila zakasnela proslava Sukota, praznika koji se obično održava u jesen. Kada su Makavejci izvojevali pobedu nad Helenima iz Srije, želeli su da proslave važne praznike koje su propustili tokom pobune. Uprkos činjenici da je bila rana zima, slavili su Sukot dok su ponovo osvetili hram.

Ponovno osvećenje hrama podrazumevalo je paljenje svetla, što je u to vreme značilo paljenje uljanih obrednih svetiljki. U vreme ponovnog osvećenja, bila je nestašica ulja, a u hramu ga je bilo taman da obezbedi svetlost za jedan dan. Ipak, prema predanju, ulje je nastavilo da gori sve vreme dok je jevrejski narod slavio Sukot, ukupno osam dana, uključujući i osvećenje Hrama. Zbog toga se Hanuka uvek slavila osam noći.

Jevrejski narod je nastavio da slavi ponovno osvećenje hrama svake godine, ali će biti potrebno još 250 godina pre nego što Hanuka postane poznata kao Praznik svetlosti, termin koji je skovao drevni jevrejski istoričar Flavije Josif. Neki istoričari veruju da Josif Flavije nije mislio na paljenje obrednih svetiljki već na prosvetljenje — kao na novostečenu slobodu pratkikovanja judaizma.

Kada počinje Hanuka?

U 2023. godine, Hanuka počinje u zalazak sunca u četvrtak, 7. decembra, a završava se u zalasku sunca u petak, 15. decembra. Hanuka svake godine pada na drugi datum po našem, solarnom kalendaru koji koristimo u svakodnevnom životu. Međutim, po jevrejskom kalendaru zasnovanom na lunarnoj bazi, Hanuka svake godine počinje istog dana.

Evo kada će se ovaj praznik slaviti narednih nekoliko godina.

• 2024: od srede, 25. decembra, do četvrtka, 2. januara;
• 2025: od nedelje, 14. decembra, do ponedeljka, 22. decembra;
• 2026: od petka, 4. decembra, do subote, 12. decembra.

Običaji

Tradicionalni jevrejski svećnjak, poznat kao menora, ima sedam grana za sedam sveća i smatra se simbolom jevrejske religije. To je ono što su Jevreji koristili na prvoj proslavi Hanuke u Hramu u Jerusalimu.

Menora koja se sada koristi tokom proslave Hanuke naziva se hanukija i ima devet sveća – jedna predstavlja bočicu ulja, a osam predstavlja dane kada je ulje gorelo. To nije bio deo jevrejske tradicije bar neko vreme nakon što je Josif Flavije prvi put pisao o Festivalu svetlosti.

Hanukija se obično pali nakon zalaska sunca, ali u zavisnosti od vaše grane u jevrejskoj veri, možete sačekati do noći. Prve noći, jedna sveća se stavlja na mesto krajnje desno, a pali se šamašom (devetom svećom), koji se zatim stavlja na svoje određeno mesto. Svake večeri posle toga stavlja se nova sveća levo od prethodne sveće od prethodne noći, ali ih šamaš sve pali, s leva na desno.

Trpeza

Za vreme Hanuke uglavnom se sprema hrana pržena na i u ulju, zbog simbolike koje ulje ima za ovaj praznik. Neki od najpopularnijih obroka su krofne s džemom (sufganiyot), palačinke s krompirom (latke) i zapečene palačinke s nadevom od sira i voća (blintzes).

Pokloni i ostale aktivnosti

Dugo godina je samo poklanjan novac za vreme ovog praznika, međutim, u delovima sveta koje Jevreji naseljavaju, a koji su pretežno hrišćanski, postalo je uobičajeno da ljudi daruju i druge stvari, slično kao ostatak populacije za Božić.

Tokom Hanuke se igraju i razne igre, a pre svega vrtenje drejdela, drevne igračke, koja može da se koristi i za kockanje. Običaj navodno potiče iz vremena kada je judaizam bio zabranjen tokom vladavine Seluikudskog carstva u Svetoj zemlji. Budući da učenje Tore nije bilo dozvoljeno, mnoga deca su se pravila da se igraju s drejdelom dok su krišom čitala jevrejske religiozne tekstove.