Jezici koji nestaju

Osim toga, skoro polovina populacije govori jedan od 20 najzastupljenijih jezika, a prema podacima iz 2010. godine, kao najbrojniji maternji na listi ubedljivo vodi mandarinski (sa svim dijalektima), koji maternjim naziva 955 miliona ljudi, ili 14 odsto svetske populacije. Na istoj listi se do desetog mesta, ovim redom, nalaze španski, engleski, hindu, arapski, portugalski, bengalski, ruski, japanski i pandžabi jezik. Prema ovim podacima, srpsko-hrvatski je na pedeset osmom mestu sa 19 miliona ljudi kojima je ovaj jezik, ili neki od njegovih dijalekata maternji jezik, a nalazi se između kurdskih jezika i malgaškog. U proseku na svaka četiri meseca nestane po jedan jezik, a Unesko je ustanovio pet kategorija na osnovu kojih se određuje koliko je jezik ugrožen i uglavnom se uzima u obzir koliko se prenosi novim generacijama. Kako bi se podizala svest o ugroženosti jezika i kako bi bilo lakše praćenje statusa pojedinačnih jezika, Unesko objavljuje Atlas svetskih jezika u opasnosti, a poslednje je izdanje iz 2010. godine koje pokazuje da je od sredine 20. veka nestalo oko 230 jezika.

Najuspešnije oživljen jezik je svakako hebrejski. Još u doba Rimskog carstva prestalo je da se govori ovim jezikom i koristio se samo u religiozne svrhe. Međutim, krajem 19. veka, u doba kada se jezik smatrao osnovom nacionalnog identiteta, tvrdilo se i da će jevrejski narod opstati samo ako ima svoj jezik, pa je tako Eliezer Ben-Jehuda obnovio hebrejski jezik, a njegov sin je bio prva osoba posle 1800 godina koja je od rođenja ovaj jezik učila kao maternji. Danas ima oko devet miliona ljudi kojima je hebrejski maternji jezik, a hebrejska književnost ima i svog nobelovca, Šmuela Josifa Agnona, koji je prestižno priznanje dobio 1966. godine. Otprilike četvrtina današnjih jezika ima manje od stotinu govornika, a najveći broj ugroženih je sa prostora Severne i Južne Amerike, mada je i u Australiji do dolaska Evropljana bilo oko 300 aboridžinskih jezika, od kojih je oko stotinu nestalo. U Evropi postoji samo oko 230 jezika, dok ih je, na primer, u Aziji oko 2200, a teritorija sa najvećim brojem jezika je Papua Nova Gvineja, u kojoj oko 3,9 miliona ljudi govori čak 832 jezika kao svoj maternji. Ugroženost jezika se određuje brojem ljudi koji ga koriste, ali i brojem funkcija koje ima i aktivnosti u kojima se upotrebljava. Tako se jezik može smatrati ugroženim zato što je sve manje ljudi koji njim govore, uče ga i prenose mlađim generacijama, ili zato što se koristi u sve manjem broju aktivnosti čime gubi složenost. Dok pojedini lingvisti, kao što su Piter Ladefoged i Salikoko Mufene, smatraju da je smrt jezika prirodan deo kulturnog razvoja, većina smatra da nestanak svakog jezika povlači sa sobom i gubitak tradicije, narodnih umetnosti i priča. Dvadeset prvi vek doneo je nove mogućnosti za njihovo očuvanje pa se mogu pohađati onlajn kursevi ugroženih jezika, na pojedine su prevedeni kompjuterski operativni sistemi, a aplikacije omogućavaju da poruke otkucate simbolima nekih od retkih jezika čak i kada imaju mnogo više oznaka nego što je to uobičajeno, a britanski list Independent nedavno je preneo snimke ljudi koji na 25 ugroženih jezika izgovaraju rečenicu „Drugačiji jezik je drugačiji pogled na život“, uz napomenu da ih poslušate dok ne nestanu.

U saradnji sa Centrom za promociju nauke, „Danas“ predstavlja izabrane priče sa naučnopopularnog portala elementarium.cpn.rs