Nesrećna kraljica bez prestola, nikada nije stupila na jugoslovensko tlo: Ko je bila Aleksandra Karađorđević?

– Kraljica Aleksandra, princeza Grčke i Danske, postala je kao supruga Petra Drugog, jugoslovenska kraljica. Na tlo Jugoslavije nikada nije stupila i, usled ukidanja monarhije 1945. godine, ostala je najmanje poznata među suprugama naših vladara 19. i 20. veka, ističe istoričar Uroš Milivojević, autor knjige „Supruge srpskih vladara iz dinastija Karađorđević i Obrenović”.

Kralj Petar Drugi Aleksandru je upoznao 21. aprila 1942. godine u Londonu na čajanci u Nedeljnom oficirskom klubu na „Jugoslovenskom danu” na kome su bili predstavnici savezničke grčke vlade. Zabeleženo je da su dvoje mladih (Aleksandra je bila dve i po godine starija od tada osamnaestogodišnjeg Petra) „nastavili druženje uz ples”.

Aleksandra (1921 – 1933) princeza Grčke i Danske bila je rođena kao posmrče u braku kralja Aleksandra Prvog (vladao od 1917. do 1920.) i gospođe Aspazije Manos, koja nije pripadala aristokratiji. Aspazija je važila za jednu od najlepših žena u Atini i bila je kraljeva dugogodišnja ljubavnica, zatim tajna verenica i od 1919. godine supruga.

Kraljica Aleksandra Karađordjević – Fond Kraljevskog dvora

Kralj Petar Drugi Karađordjević u Kairu – arhiva Imperijalnog ratnog muzeja u Londonu

Zbog razlike u društvenom statusu brak je bio morganatski i Aspaziji su se u javnosti obraćali kao „Gospođi Manos”.

Kralj Aleksandar je iznenada umro 1920. godine od trovanja krvi pošto ga je ujeo majmun, dvorski ljubimac. Aleksandra je rođena pet meseci posle očeve smrti i dobila je ime po njemu, kao i titulu princeze Grčke i Danske.

Monarhija u Grčkoj je bila u previranju ali pošto ženski članovi dinastije nisu mogli da naslede presto princeza Aleksandra i njena majka nisu predtstavljale opasnost u tom smislu po kralja Konstantina, koji se vratio na presto posle sinovljeve smrti.

Po očevoj liniji princeza Aleksandra bila je unuka grčkog kralja Konstantina Prvog, praunuka nemačkog cara Fridriha Trećeg i čukunuka britanske kraljice Viktorije. Kralj Petar i Aleksandra bili su srodnici u osmom kolenu. Aleksandrin otac kralj Aleksandar tokom Prvog svetskog rata bio je saveznik Srbije, za razliku od svog, germanofilski nastrojenog oca Konstantina.

Roditelji kraljice Aleksandre, grčki kralj Aleksandar Prvi i Aspazija Manos na litografiji nastaloj oko 1920. godine

Aleksandra kao beba u naručju svoje bake Sofije supruge grčkog kralja Konstantina

Aleksandra kao devojčica

Posle poraza u grčko-turskom ratu 1924. godine i proglašenja republike svi članovi vladarske porodice su morali da napuste zemlju. Aleksandra je sa majkom prvo živela u okolini Firence kod svoje bake Sofije, pruske princeze a potom su prešle u Veliku Britaniju. Kao mlada obolela je od tuberkuloze od koje se oporavljala u Švajcarskoj a školovanje prekinuto zbog bolesti u Britaniji nastavila je posle oporavka u Parizu.

Venčanje uprkos protivljenju domaćih i stranih faktora

U Grčkoj je monarhija ponovo uspostavljena 1935. godine i Aleksandra je ponovo mogla da se vrati u domovinu, međutim „ta ponuda nije važila i za njenu majku”. Iako je imala svega 15 godina 1936. godine stigla joj je i prva bračna ponuda – zaprosio ju je albanski kralj Zogu Prvi ali je grčka strana ovu ponudu odbila zbog loših odnosa sa Alabanijom.

Kralj Petar Drugi se, prema svedočenju predsednika jugoslovenske vlade u izbeglištvu Slobodana Jovanovića, „zaljubio na prvi pogled u princezu Aleksandru”. Kral i princeza nastavili su da se viđaju posle prvog susreta. Aleksandra se preselila u Kembridž, gde je pohađala kurs za bolničarke, u stvari želela je da bude bliže Petru koji je tamo studirao ekonomiju i međunarodno pravo.

Kralj Petar Karađorđević i grčka princeza Aleksandra u vreme njihove nezvanične veridbe u Velikoj Britaniji – Fond Kraljevskog dvora

Kralj Petar Drugi i kraljica Aleksandra – Fond Kraljevskog dvora

Posle mesec dan Petar je počeo da pomišlja na venčanje. Kralj je od majke Marije dobio odobrenje ali su ministri srpskog porekla u jugosovenskoj vladi zahtevali da ženidbu odloži do kraja rata smatrajući da će takva vestu u okupiranoj Jugoslaviji izazvati pad popularnosti monarhije, posebno kod srpskog stanovništva.

Petar se obratio britanskom premijeru Vinstonu Čerčilu tražeći podršku za venčanje. Mišljenje je zatraženo i od generala Mihailovića, upućenijeg u ratne prilike u Srbiji. Iako je on odgovorio da je povodom toga „svuda naišao na pozitivan odziv kod sunarodnika” i britanske vlasti su savetovale kralju da sačeka oslobađanje zemlje.

Najveću prepreku njegovoj ženidbi sada je predstavljala majka, kraljica Marija koja je od njega zahtevala da poništi veridbu.

Pod neobičnim okolnostima kralj Petar Drugi i princeza Aleksandra su se venčali u Londonu 20. marta 1944. godine. Venčanje je obavljeno u prostorijama jugoslovenske ambasade koja je smatrana za zvaničnu teritoriju Jugoslavije u Velikoj Britaniji, u prisustvu odabranih zvanica.

Venčana fotografija kralja Petra Drugog i kraljice Aleksandre – Fond Kraljevskog dvora

Svadbena fotografija kralja Petra Drugog i kraljice Aleksandre sa kraljem Džordžom Šestim i njegovom suprugom kraljicom Elizabetom

Mladence je venčao grčki arhiepiskop German. Pošto je u toku bio Veliki post, venčanje je obavljeno van crkve. Pored srpskih ministara i zvanica venčanju je prisustvovao i britanski ministar spoljnih poslova Entoni Idn, dok je premijer Čerčil izostao odbivši da se povinuje zahtevu koji je diktirao „skromnost ceremonije”.

Izostala je i kraljica majka Marija koja se javno izgovorila „snažnom zuboboljom”.

Kum je bio britanski kralj Džorž Šesti (koji je nekada u ime svog oca kumovao na venčanju kralja Aleksandra i kraljice Marije u Beogradu) a stari svat grčki kralj Đorđe Drugi. Među krunisanim glavama gosti na venčanju su bili norveški kralj Hakon Sedmi sa prestolonaslednikom Olafom, holandska kraljica Vilhelmina, članovi biritanske kraljevske porodice, Petrova mlađa braća Tomislav i Andrej, kao i njihov brat od tetke Vsevolod Jovanovič Romanov.

Zahtevali od Petra da „obustavi svoje junačenje na vetrenjače”

Brak kralja Petra i grčke princeze Aleksandre, sklopljen iz mladalačke ljubavi, našao se u senci krupnih istorijskih događaja. Petar Drugi je 2. marta 1945. godine predao vlast Namesništvu što je bilo protivno još uvek važećem ustavu Kraljevine, dok je monarhija zvanično ukinuta 29. novembra iste godine.

Dok se još rešavala sudbina monarhije u Jugoslaviji mladenci su dobili sina Aleksandra 17. jula 1945. godine. Obred krštenja prestolonaslednika obavljen je 24. oktobra 1945. godine u Vestminsterskoj opatiji. Malog Aleksandra krstio je srpski patrijarh Gavrilo a kumovao mu je britanski kralj Džorž Šesti sa ćerkom Elizabetom, budućom kraljicom.

U toku 1947. godine nove vlasti u Jugoslaviji lišile su državljanstva i imovine članove dinastije Karađorđević. Tokom iste te godine izbilo je na površinu i neslaganje između mladih supružnika. Kosta St. Pavlović uporedio ih je sa kraljem Milanom Obrenovićem i kraljicom Natalijom.

Poslednji jugoslovenski monarh i njegova supruga počei su da žive odvojeno već 1948. godine. Izmrili su se 1950. godine posredovanjem grčke kraljevske porodice, koja je odranije bila opterećena svojim skandalima.

Kralj i kraljica sa sinom Aleksandrom – Fond Kraljevskog dvora

Kralj i kraljica sa prestolosalednikom Aleksandrom – Fond Kraljevskog dvora

Princ Aleksandar sa roditeljima, jedna od retkih zajedničkih fotografija razvlašćene jugoslovenske kraljevske porodice – Fond Kraljevskog dvora

Bivši kralj Petar je tokom prvih posleratnih godina živeo u nadi da će u Jugoslaviji nastupiti preokret i da će doći do obnove monarhije. Novac sa kojim je raspolagao topio se, pa je bio primoran da rasproda porodične dragocenosti, što mu majka Marija nikada nije oprostila.

Od kraja 1944. godine kralj je često menjao ljude iz svog okruženja, kao i mesto boravka. Deo sredstava Petar je trošio i na finasiranje raznih tajnih akcija u Jugoslaviji. U međuvremenu, Tito je izveo Jugoslaviju iz Sovjetskog tabora i približio se zapadnim silama. Tako su Velika Britanija i SAD uticale u martu 1951. godine da Petar „obustavi svoje junačenje na vetrenjače”.

Kralj kao reklama za sportske automobile u Americi

U toku 1951. godine kraljevska porodica se preselila u Njujork, gde je Petar iznajmio na Menhetnu dva apartmana, jedan za suprugu i sebe i drugi, veći, za sina Aleksandra i njegovu dadilju. Novca za šofera, kuvaricu i sluškinju više nije bilo. Bivši kralj se gorko kajao što nije kupio kuću u vreme kada je novca bilo više.

Kućni poslovi pali su na teret kraljice Aleksandre, koja ih nikada ranije nije obavljala. Stalno se osećala premoreno i odbijala je da izađe iz stana, ističući da nema novca da se obuče kako bi dolikovalo za „posetu prijateljicama”.

Tokom boravka u SAD bivši kralj se trudio da pronađe zaposlenje. U maju 1951. godine bio je primljen u preduzeće World Telegram kao savetnik za odnose sa kupcima. Američka firma smatrala je da je bivši kralj pogodna ličnost za reklamiranje jednog sportskog tipa automobila.

Kralj Petar i kraljica Aleksandra sa kraljevom braćom Andrejem i Tomislavom i kraljicom majkom Marijom

Petar Drugi i Nikola Tesla u hotelu Njujorker 8. jula 1942. godine na poslednjoj sačuvanoj Teslinoj fotografiji

Istovremeno, kraljica Aleksandra dobila je posao savetnice u odeljenju za dizajniranje automobila. Kraljevski par je posle pola godine napustio ove poslove. Za Petra je bilo jasno da mu, iako je posedovao izvesni šarm, nedostaje trgovački duh i nametljivost.

Posle više bezuspešnih pokušaja pronalaženja odgovarajućeg zaposlenja, Petar i Aleksandra vratili su se u Evropu. Ovoga puta kraljevski supružnici došli su u Pariz.

Aleksandra je ponovo bila u drugom stanju i želela je da porodica stekne svoj dom ali se iznenada se razbolela i doživela pobačaj.

Priželjikvala porodični život bez političkih intriganata

Sumnjičila je supruga da ponovo odlazi u srpska emigrantska udruženja da bi se vratio u politički život. Godinama ga je savetovala da napusti nadu da će se vratiti na presto i da prestane sa finasiranjem nerealnih političkih avantura. Ona je priželjkivala život odvojen od politike i očekivala je da suprug razume njenu potrebu za uobičajenim, svakodnevnim životom.

U jugoslovenskim (srpskim) političarima i emigrantima videla je opasnost, jer su i samim prisustvom iznova potpaljivali Petrove neumerene političke ambicije. Bivši kralj je smatrao da ga vladarska zakletva i dalje vezuje za zemlju i narod koji sada trpi izbeglištvo ili grca pod komunističkom vlašću.

Rasprave između supružnika obično su se završavale svađama i međusobnim optužbama oko uzroka njihove nemaštine. Petar je prebacivao Aleksandri da previše novca troši na odeću i toaletu, ona mu je uzvraćala da je upravo njegova volja da mora da izgleda kao kraljica. Posle dugotrajnih rasprava par bi se rastajao na neko vreme.

Petar je odlazio svojim Srbima, a Aleksandra je ostajala u Parizu. Izgubila je automobil pošto nije mogla da plati osiguranje, a na ulazu u hotel u kome je živela sačekalo ju je neprijatno iznenađenje. Bivša kraljica bila je obaveštena da su joj stvari zaplenjene zbog neplaćenih računa. Da bi izbegla skandal, pošto su za njene muke saznali novinari, otišla je u Veneciju kod majke.

„Za Kraljevu ljubav” (For a Kings Love) u podnaslovu „Intimna sećanja” knjiga memoara kraljice Aleksandre, britansko izdanje iz 1965. godine – Fond Kraljevskog dvora

Mladi princ Aleksandar Drugi sa stricem i strinom princem Tomislavom i princezom Margaritom

Posle nekog vremena kraljica je stupila u kontakt sa suprugom koji je u tom trenutku boravio u Španiji. Petar joj je preko telefona poručio da želi razvod braka navodeći da se nikada nisu slagali. Aleksandra je 1953. godine pokušala da izvrši samoubistvo, Petar je odustao od brakorazvodne parnice i par se pomirio i nastavio da živi zajedno.

Potreba za novcem je uslovila da Aleksandra prihvati ponudu jednog britanskog izdavača i uz pomoć spisateljice iz senke Džoan Rider napiše svoje memoare pod nazivom „Za Kraljevu ljubav”. Delo se pojavilo 1956. godine i doživelo je solidan uspeh i prevedeno je na francuski jezik. Prevod na srpski jezik još uvek ne postoji.

Posle ove knjige Aleksandra se prihvatila novog spisateljskog posla i 1959. godine objavila je knjigu „Princ Filip, porodični portret” posvećenu njenom rođaku koji je sada bio suprug britanske kraljice. Iako u knjizi nije bilo kompromitujućih detalja o vojvodi od Edinburga, britanska kraljevska porodica planski se distancirala od Aleksandre.

Živeli odvojeno, počivaju zajedno na Oplencu

Bivši jugoslovenski kralj i kraljica razilazili su se i sastajali još nekoliko puta. Početkom 60.-tih godina Aleksandra se ponovo vratila u Veneciju, dok je Petar otišao u SAD gde je uživao podršku jednog dela dijaspore.

Bivša kraljica je opet početkom septembra 1963. godine upala u tešku depresiju. Uzela je veliku količinu tableta za spavanje. Aleksandra je ponovo imala puno sreće, ovoga puta spasao ju je sin Aleksandar. Period oporavka provodila je u društvu jetrve princeze Margarite od Badena, supruge princa Tomislava.

Sa Petrom se ponovo izmirila 1967. godine, ali je i ovo pomirenje bilo kratkotrajno. Petru koji je počeo ozbiljnije da poboljeva 1965. godine naglo se pogoršalo zdravlje tokom leta 1967. godine. Podozrevalo se da pati od dijabetesa. Aleksandra ga ja u julu smestila u jednu privatnu kliniku u Nici gde je bivši kralj prema lekarskim izveštajima u jednom trenutku bio u životnoj opasnosti.

Aleksandra je, kao i uvek, pokazivala netrpeljivost prema političarima iz emigracije (političkim intrigantima), koje je krivila za brojne životne nedaće. Bivši kralj napustio je zajedničko prebivalište u Parizu i preko Londona otišao u SAD početkom 1968. godine, dok se Aleksandra ponovo vratila majci u Veneciju.

I pored razlaza, do zvaničnog razvoda Petra Karađorđevića i princeze Aleksandre nikada nije došlo. Petrovo zdravlje nezadrživo je kopnilo, tako da je preminuo u Denveru 3. novembra 1970. godine. Članovi porodice Karađorđević nalazili su se u tom trenutku rasejani širom sveta. Aleksandra, njen sin i Petrova braća saznali su sa radija vest o kraljevoj smtri.

Zbog bolesti nije mogla da otputuje u Libertvil gde je Petar sahranjen u Manastiru Svetog Save. Nije prisustvovala ni sinovljevom venčanju 1972. godine u Sevilji, gde se Aleksandar oženio Marijom Glorijom od Orleana i Braganse, princezom od Brazila i Portugalije.

Aleksandrina majka Aspazija umrila je 1972. godine i ona je prodala njenu vilu u Veneciji. Od 1979. godine živela je u Velikoj Britaniji. Preminula je od kancera 30. januara 1993. godine u Berdžes Hilu u južnoj Engleskoj.

Prvobitno je sahranjena u Londonu, ali su njeni zemni ostatci na zalaganje sina Aleksandra preneseni na grčko kraljevsko groblje pri palati Tati kod Atine, gde je počivala pored majke.

I pored svih nesuglasica za života, kralj Petar Drugi i njegova supruga Aleksandra, nesrećna kraljica bez prestola od 2013. godine počivaju zajedno u porodičnoj kripti Karađorđevića u Crkvi Svetog Georgija na Oplencu.

Važan uticaj u životu Srbije

Knjiga „Supruge srpskih vladara iz dinastija Karađorđević i Obrenović” je nastala iz velike želje da se što široj publici predstavi važan segment srpske istorije 19. i 20. veka.

– U naslovu je namerno uzet izraz supruge a ne vladarke, što je važna finesa jer za razliku od nekih zemalja Zapadne Evrope ili carske Rusije Srbija, barem u novom veku nije imala – vladarke. Ovo su pre svega supruge vladara ali su one imale svakako važan uticaj u javnom životu Kneževine i Kraljevine Srbije a potom i kraljevina SHS i Jugoslavije, kaže istoričar Uroš Milivojević autor knjige „Supruge srpskih vladara iz dinastija Karađorđević i Obrenović”.

Knjiga Uroša Milivojevića „Supruge srpskih vladara iz dinastija Karađorđević i Obrenović” objavljena je u izdanju BIGZ-a. Do sada je imala svoje promocije u Kragujevcu i Topoli.

Više vesti iz ovog grada čitajte na posebnom linku.

Još vesti iz ovog grada

Važan i neizostavan dokument jugoslovenske popularne kulture: Monografija grupe „Smak”

Petar Mošić predstavlja samostalnu izložbu – „Spavači“

Priča o ugnjetavanoj ženi jedna od najgledanijih u istoriji italijanske kinematografije: Film „Uvek postoji sutra” u kragujevačkom SKC-u

„Od betona do kanona” i „Neispričana priča”: Dani Milutina Milankovića u Istorijskom arhivu Šumadije