Košice: Jedna subota u Košicama

Na putu od mađarske granice kroz bajkoviti brežuljkasti predeo obronaka Karpata, prvi znak dobrodošlice je dim iz čeličane, koja je pedesetih godina 20. veka omogućila da gradić od oko 60.000 stanovnika izraste u drugi po veličini u Slovačkoj, sa više od 230.000 stanovnika. Na taj brzi rast i industrijski procvat, kao i socijalističko nasleđe podsećaju nas kvartovi višespratnica, primeri realsocijalističke arhitekture, koji okružuju staro gradsko jezgro, ali koje su Košičani nadahnuto ofarbali nežnim pastelnim bojama i time vešto ublažili njihovu arhitektonsku monotoniju i nedostatak estetike. I to je nešto što bismo mogli da naučimo od tog grada koji su stvarali Mađari, Nemci i Jevreji na obodu velike Monarhije, koju možemo pamtiti i kao jedan od prvih pokušaja stvaranja Evrope bez granica. Danas, potomaka ovih prvih graditelja i stanovnika Košica skoro i da nema, ali slovačko stanovništvo koje je od kraja I svetskog rata polako osvajalo grad, otrgnut Trijanonskim sporazumom 1920. godine od Carstva koje se raspalo, brižno čuva njegovu istoriju.

A ta bogata istorija pre svega se vidi u Hlavnoj/Glavnoj ulici i okolnim ulicama, uličicama i prolazima u starom gradskom jezgru, čija raskošna arhitektura danas krije brojne kafiće, pivnice, poslastičarnice, second hand prodavnice, samoposluge. Uz dostojanstveno prisustvo Crkve Sv. Mihajla i Tornja Sv. Urbana, oholu gotsku lepotu katedrale Sv. Jelisavete (Alžebet), baroknu razigranost zgrade Narodnog pozorišta.

Te subote mogli ste da posetite i Slovački muzej tehnike, otvoren daleke 1948. godine u Glavnoj ulici, u Palati Rakoši, nekadašnjem sedištu Kapetanije Gornje Ugarske, i saznate nešto o Eleni Filčakovoj, fizičarki i asistentkinji bračnog para Žoliot-Kiri. Ili da u Narodnom muzeju pogledate raskošne haljine, šešire, ogrtače i nakit voljene austrijske carice Elizabete, iz milošte zvane Sisi, a zatim odšetate do kuće u kojoj je bilo sedište Civilnog foruma najpoznatijeg istočnoevropskog disidenta i književnika Vaclava Havela. Nedaleko od nje je i sedište Ustavnog suda i Kancelarija predsednika Slovačke republike koje su iz Bratislave prebačene u Košice, u cilju decentralizacije zemlje. Skromnost ovog poslednjeg zdanja trebalo bi da bude uzor svakoj vlasti. A kad se umorite od istorije, možete da prošetate obalom reke Hornad u čijoj dolini se grad i razvio još u praistorijsko doba, pominjao pod nazivom Cassovia u rimskim spisima, da bi se pod današnjim imenom izvedenim iz slovenskog naziva Koša pojavio početkom 13. veka.

Nekome će možda sve ovo izgledati deja vu, već viđeno u starom delu Beča ili po drugim gradovima Mittel Europe, možda će nekome biti suviše sređeno, mirno, čak pomalo dosadno, ali ako imate vremena pa svratite u staru fabriku duvana, danas Kulturfabrik Tabačka, ispod te mirne površine otkrićete jedan novi mladalački duh, videćete kako jedan hladan fabrički prostor može da se pretvori u galerije, prodavnice, kafić i bistro, bioskop, niz iznajmljenih kancelarija za mlade dizajnere, IT projektante. A baš u vreme naše posete u polumračnoj sali prisustvovali smo probi freelance moderne opere Tajanstveni štapovi kompozitora Miroslava Tota, realizovanoj od strane Slovačko-norveškog kreativnog tima u okviru projekta „Premošćivanje granica – kultura kao način međusobnog razumevanja“. I zaista, bajkoviti kostimi i muzika nisu zahtevali prevod.