Manastir Manasija: Resavska renesansa

Pre dva dana proslavio je šest vekova postojanja i u svojim srednjovekovnim zidinama okupio na svetoj arhijerejskoj liturgiji, koju je služio patrijarh srpski Irinej sa više arhijereja SPC, crkvene i državne zvaničnike, goste iz sveta kulture i javnog života u Srbiji. Govoreći o ktitoru Manasije i njegovoj majci kneginji Milici, poglavar SPC poručio je da: „Kao naslednici slavnih i značajnih predaka moramo ozbiljno gledati na prošlost da bismo sagledali šta je to naše pretke održalo kroz istoriju kako bi se, ugledajući se na njih, i mi u ovom teškom vremenu održali“.

Posle Visokih Dečana, koji pripadaju starijoj, raškoj školi, crkva Svete Trojice u Manasiji drugi je po veličini srednjovekovni srpski hram i poslednja monumentalna građevina moravske arhitekture i srednjovekovne Srbije. Manastirski kompleks, opasan debelim odbrambenim zidinama, pojačanim sa 12 kula, smatra se najvećim i najočuvanijim u Srbiji – spada u vrhunska ostvarenja srpske arhitekture kasnog srednjeg veka. Poslednja rekonstrukcija Manasije trajala je više decenija, računajući i arheološka istraživanja, koja su zbog osporavanog otkrića moštiju despota Stefana (1389-1427) završila na sudu. Trenutno u srpskoj stručnoj javnosti i Crkvi nema jedinstvenog stava o tome da li sin kneza Lazara i kneginje Milice, poput svetog kralja Stefana Dečanskog, nikad nije „napuštao“ svoju zadužbinu u kojoj se zahvaljujući arheolozima 2006. ponovo „pojavio“ posle 580 godina ili mu se, kako se dugo verovalo, grob nalazi u manastiru Koporinu kod Velike Plane.

Kako god, savremenik i biograf despotov Konstantin Filozof zapisao je da despot „obilazaše gore i polja i pustinje, tražeći gde bi mogao podići željenu obitelj, stan za ćutanje“ i „našavši najprikladnije i najbolje mesto, gde je trebalo biti dom, pomolivši se pristupi delu i položi osnov u ime Svete Trojice svedržavnoga božanstva“. Manasiju, u narodu poznatu i kao Resava, po imenu reke pored koje se izdiže, sagradio je za 11 godina, od 1407. do 1418, „Petar iz Primorja“. Manastir je stradao već sredinom 15. veka. Obnova je započela 1806. i tokom 19. veka u Manasiji su izvedeni prvi konzervatorski radovi u Srbiji.

Slikarstvo Manasije visoko se kotira kao „vrhunsko delo moravske škole i tog perioda na celom Balkanu“, a u evropskim okvirima poznato je kao „Resavska renesansa“. Od više od dve hiljade kvadratnih metara prvobitnog veličanstvenog živopisa koji su radili solunski majstori, sačuvana je gotovo polovina – monumentalna ktitorska kompozicija, scene u oltarskoj apsidi, Uspenje Bogorodice, nadaleko čuveni – Sveti ratnici. Postojeći ikonostas star je više od veka i po, izrađen je po narudžbini kneza Mihaila Obrenovića, koji ga je platio 1.000 dukata.

Manasija je bila poznata i po srednjovekovnoj Resavskoj prepisivačkoj školi i kao „oaza umetnosti“, koju je svesrdno pomagao despot Stefan i sam jedan od najnadarenijih srednjovekovnih srpskih pisaca. U manastiru se danas čuva bogata biblioteka i arhiv. U široj okolini ovog srednjovekovnog duhovnog bisera nalaze se: Resavska pećina, Spomenik prirode Lisina sa izvorom Veliko vrelo i vodopadom Veliki buk, dok je u selu Grabovac rodna kuća vojvode iz Prvog srpskog ustanka Stevana Sinđelića.