Mozaici iz Edese

Anadolija, oblast jugozapadne Azije, obuhvata veći azijski deo današnje Turske, postojbina je mnogih civilizacija, od hetitske, preko Mesopotamije i Vizantije do Otomanskog carstva… Za kontrolu nad ovim raskršćem Evrope i Azije kroz vekove su se borili Grci, Trojanci, Asirci, Persijanci, Rimljani, Jermeni, Turci… Prve naseobine u Anadoliji nastale su u periodu 6.500-5.500 godine pre nove ere. Oko 1990. godine pre nove ere u Centralnoj Anadoliji nastala je moćna i razvijena kultura drevnih Hetita. U istoriji civilizacija Hetiti su poznati kao najstarija kultura „gvozdenog doba“. U vreme procvata hetitske kulture Troja se s Grcima nadmetala za prestiž u oblasti Egejskog mora. 1250. god. pre n. e. odigrao se u mitologiji opevani Trojanski rat, posle koga je propala imperija Hetita.
Oko hiljadite godine pre nove ere Frigijci zauzimaju zapadnu i centralnu Anadoliju. Najpoznatiji vladar frigijske države bio je mitski car Midas, koji je, prema legendi pretvarao u zlato sve što bi dodirnuo.
Aleksandar Veliki osvaja Anadoliju 334. godine p.n.e i prekida vladavinu Persijanaca. Nakon Aleksandrove smrti, jača Pergamska kraljevina koja sklapa savez s Rimljanima, koji u Anadoliji osnivaju svoje gradove. S istoka zatim prodiru Seldžuci i osnivaju svoju državu u Anadoliji, ali su ih kasnije porazili Mongoli. Delovi Anadolije bili su poprište borbi tokom krstaških ratova, a u nekim gradovima krstaši su osnivali svoje naseobine i grofovije. Kasnije dolaze Turci Osmanlije koji osvajaju Anadoliju i pripajaju je svojoj imperiji.
Smenjivali su se narodi, te nije čudo što Anadoliju mnogi nazivaju i kolevkom civilizacije. Ova oblast je poznata i kao prostor na kome su nastala konkretna dobra, sir, buter, maslinovo ulje, novac… Često se gubi iz vida da su mozaici neizostavni deo kulture ove oblasti, čiji se naziv Anadolija može bukvalno prevesti kao „izlazak sunca“ ili „istok“. Heleplibački mozaici slučajno su otkriveni tokom infrastrukturnih radova u blizini Edese, grada nastalog 303. godine pre nove ere na severozapadu tadašnje Mesopotamije. Edesa se danas nalazi u okviru grada Urfa ili Šanliurfa. Restauratori muzeja u ovom gradu uspeli su da sačuvaju i obnove veći deo ovih mozaika, koji spadaju u najbolje primerke istočne umetnosti. Neki delovi mozaika još nisu restaurisani, te nije lako identifikovati neke prikaze.
Na ovim mozaicima su na zadivljujući način prikazane i Amazonke, čuvene žene-ratnici koje su nastanjivale oblast Terme. Herodotova istraživanja navode da su nakon poraza od Grka, Amazonke uspele da savladaju posade tri broda na koja su ukrcane. Grke su pobile, a kako nisu bile vične moreplovstvu, lutale su Crnim morem i na kraju se ukotvile na obalama današnje južne Rusije. Tu su naišle na Skite, tada najjači nomadski i ratnički narod sa kojima su Amazonke nastavile da žive. Heleplibačke mozaike čine prikazi četiri amazonske kraljice, od kojih su tri poznate po grčkim imenima Hipolita, Melanipa i Antiopa, uglavnom naslikane u scenama borbe ili lova.
Kraljica Hipolita prikazana je kako lovi pantera, Melaniopa jaše konja i lovi lava, a Antiopa lovi nepoznatu divlju životinju. Mozaike karakteriše izuzetna verodostojnost, te se čini da će jarebica svakog trenutka zamahnuti krilima i poleteti. U uglu mozaika nalazi se figura koja predstavlja lice mlade devojke nazvane „edeska lepotica“. Tu su i likovi psa, jelena, patke, kao i Erosa. Otkriveni mozaici i dalje se istražuju i nije precizno utvrđeno kada su nastali. Okvirno se pretpostavlja da je reč o periodu od trećeg do petog veka. Mozaici su ne samo najstariji pronađeni u oblasti Edese već i najslikovitiji prikaz života tada razvijenog grada.