Na današnji dan rođen Rade Končar – narodni heroj Jugoslavije

Rade Končar je rođen u selu Končarev kraj, u blizini Plitvičkih jezera u Lici.

Kako se većina porodica prezivala Končar, selo je nosilo naziv Končarev kraj. Končari su Srbi i u ove krajeve su se doselili u 16. veku, najverovatnije iz međurečja Pive i Tare.

Godine 1941. na početku Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, roditelji i devetoro braće i sestara Rade Končara, s obzirom da je on bio jedan od organizatora ustanka, priključilo se Narodnooslobodilačkom pokretu (NOP) ili stupilo u prve partizanske jedinice.

U toku rata su, pored Rade i njegove supruge Dragice, stradali njegov brat Bogdan Končar i sestra Milka Drakulić. Takođe, u toku rata je kao žrtva fašističkog terora stradao i Radin otac Geodon koga su ustaše streljale 1944. godine.

Školovanje i rad

U osnovnu školu u obližnjem selu Babin Potok Rade Končar je pošao septembra 1918. godine. Učitelj Miloš Delić dosta ga je hvalio i na kraju četvrtog razreda 1922. godine njegovim roditeljima predložio da ga pošalju na učenje zanata.

Učitelj Miloš je bio pretplaćen na mesečni list Srpskog privrednog društva „Privrednik” pa je učenicima četvrtog razreda čitao o mogućnostima besplatnog školovanja, a one najbistrije je upućivao da se prijave na Privrednikov konkurs. Nakon dogovora sa njegovim roditeljima, učitelj Miloš i Rade su krajem juna 1922. godine popunili i poslali prijavu za odlazak na učenje zanata.

Sredinom jula 1922. godine Rade je otišao u Zagreb, gde je od „Privrednika” upućen na učenje mehaničarskog zanata u Prvu srpsku metalnu fabriku i gvožđarsku radnju „Kukar i Jović” u Leskovcu.

Zanatsko-trgovačku školu završio je u Leskovcu 1925. godine. Tokom šegrtovanja, svoje slobodno vreme, zajedno sa ostalim šegrtima, Rade je provodio na igralištu Radničkog sportskog kluba „Sloboda”.

Nakon završetka šegrtovanja, Rade je sa trojicom svojih drugova i zemljaka, iznajmio sobičak na periferiji Leskovca i nastavio da radi kao kalfa kod „Kukara i Jovića”, sve do avgusta 1926. godine.

Početak partijske aktivnosti

Tokom 1928. godine na Rada su veliki utisak ostavila dva događaja — suđenje dvadesetpetorici mladih komunista u Beogradu u februaru, kao i suđenje Josipu Brozu u Zagrebu u novembru.

Prvi proces ostavio je na njega lični doživljaj jer je video kako žandarmi vode mlade uhapšene komuniste kroz grad i javno ih tuku, dok je o drugom „Bombaškom procesu” čitao u novinama. Bio je oduševljen držanjem optuženog Broza, koji je javno priznao da je komunista.

Na jesen 1929. godine upisao je večernju Višu zanatsku majstorsku školu, koju je pohađao do proleća 1932. godine.

Radio je u Direkciji tramvaja do 1932. kada je pozvan na odsluženje vojnog roka. Odlazak u Otočac, radi javljanja vojnom okrugu, bila je prilika da nakon deset godina poseti rodno selo Končarev Kraj i vidi roditelje, braću i sestre.

Na zdravstvenom pregledu lekarska komisija je Radu ocenila kao privremeno nesposobnog za vojsku, ali je on bio uporan da ga prime.

Kao nezaposlen i obespravljen radnik Rade je došao u dodir sa revolucionarno opredeljenim radnicima preko kojih je stupio u tada ilegalnu organizaciju Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Na mladog Končara revolucionarni skojevci su ostavili veliki utisak i on je počeo da oko sebe okuplja mlade radnike i širi njihove ideje

Godina 1933. je bila veoma značajna za obnovu partijske organizacije u Beogradu, jer su instruktor CK KPJ Asim Mujkić i član Politbiroa CK KPJ Blagoje Parović te godine formirali novi Mesni komitet KPJ za Beograd, koji je imao trinaest partijskih ćelija sa oko 80 članova partije.

Jedna od trinaest partijskih ćelija bila je i ona u Električnoj centrali, u kojoj je jula 1933. godine Rade Končar primljen u članstvo Komunističke partije Jugoslavije.

Končarevu partijsku aktivnost u Beogradu, prekinuo je poziv na dosluženje vojnog roka, maja 1934. godine kada je ponovo otišao u Kalinovik u Četvrtu bateriju 22. artiljerijskog puka.

Hapšenje

Nedugo po njegovom odlasku iz Beograda, policija je uspela da izvrši veliku provalu u beogradsku partijsku organizaciju. Hapšenje jednog šegrta, jula 1934. godine pokrenulo je partijsku provalu.

Tada je otkriven čitav Mesni komitet KPJ za Beograd, a među uhapšenim komunistima se našao i Dragoslav Radovanović, koji je policijskim islednicima govorio o svojim susretima sa Končarem.

Odmah nakon toga, Odeljenje opšte policije Uprave grada Beograda je poslalo dopis komandantu 22. artiljerijskog puka, pa je nekoliko dana kasnije 10. avgusta stražarno sproveden u Beograd, u zatvor Uprave grada Beograda, poznat kao „Glavnjača”.

Nakon dvanaestodnevne torture, Končar je 23. avgusta zajedno sa ostalim članovima „Škerovićeve grupe”, u kojoj je bilo 28 uhapšenih, predat Državnom sudu za zaštitu države i iz „Glavnjače” prebačen u zatvor na Adi Ciganliji.

Nakon donošenja presude, Končar i ostali optuženi su prebačeni u zatvor u Sremskoj Mitrovici na odsluženje zatvorske kazne, u koju im je uračunat boravak u istražnom zatvoru. Prva tri meseca proveo je u samici, a krajem marta 1935. godine je prebačen u zajedničku sobu, u kojoj je proveo još tri meseca do isteka kazne.

Iz zatvora u Sremskoj Mitrovici Končar je pušten 8. avgusta 1935. godine tačno na godišnjicu od hapšenja u Kalinoviku, ali ga je zagrebačka policija, koja je imala zadatak da ga sprovede iz Mitrovice u Zagreb, u pritvoru zadržala nekoliko dana pa je tek 16. avgusta u pratnji jednog žandarma stigao u opštinu u Plitvicama, jer je nakon zatvora bio proteran u mesto rođenja.

Posle završetka robije i par meseci provedenih u svom rodnom gradu, preselio se u Zagreb.

Život u Zagrebu

Dolazak u Zagreb za Radu je bio veoma težak jer je u policiji bio registrovan kao osuđivani komunista i robijaš, a bio je i bez stana, radnog mesta, knjižice osiguranja i bez drugih građanskih prava naredne tri godine.

Kako je bio nezaposlen, slobodno vreme je koristio za svakodnevne obilaske bravarskih radionica, gde je agitovao za učlanjenje u Savez metalaca. Dočekivao je radnike na ulazima u fabrike i govorio im o neophodnosti sindikalnog organizovanja.

Sredinom 1930-ih godina, nakon Četvrte zemaljske konferencije KPJ, u Zagrebu je osnovan novi Pokrajinski komitet KPJ za Hrvatsku i novi Mesni komitet KPJ za Zagreb. Pored Pokrajinskog komiteta za Hrvatsku, u Zagrebu se od početka 1936. godine nalazio i deo centralnog partijskog rukovodstva KPJ što je znatno uticalo na jačanje partije u zemlji.

Organizovao je prvi štrajk bravarskih radnika u Zagrebu posle 1923. godine. Pošto se štrajk uspešno završio 25. avgusta, znatno je uticao na jačanje ugleda bravarske sekcije Saveza metalskih radnika čije se članstvo tada gotovo udvostručilo.

Odmah nakon uspešno završenog štrajka, Končar je septembra 1936. godine, na predlog svog druga sa robije Dragutina Sailija i člana Pokrajinskog komiteta KPJ za Hrvatsku, uključen u članstvo Mesnog komiteta KPJ za Zagreb, koji je tada svega tri člana — sekretar je bio Radin drug iz Saveza metalaca i „Metalca” Ivo Bobinec, a članovi su bili Vilim Kuhn i Rade Končar.

Ponovno je bio uhapšen krajem 1937. godine, no u oktobru, beogradski Državni sud za zaštitu države oslobodio ga je zbog nedokazane veze s komunistima.

Streljan je 22. maja 1942. godine na Šubićevcu u Šibeniku, zajedno sa još 25 antifašista.

Značaj

Kao čovek od poverenja Josipa Broza Tita i Centralnog komiteta KPJ, bio je glavni oslonac njihove politike preuređenja KPH. Leta 1939, postao je član njenog privremenog vođstva, od jeseni član Politbiroa CK KPH, te neformalni sekretar partije. Krajem iste godine, postao je i član CK KPJ.

Posle Aprilskog rata, bio je aktivan na organizovanju akcija protiv okupacione vojske i njenih kolaboracionista.

Na predlog CK KPH i Glavnog štaba NOP i DV za Hrvatsku, dodeljen mu je naziv narodnog heroja kao drugu Radi Končaru, sekretaru KPH i organizatoru partizanskih odreda u Hrvatskoj i Dalmaciji.

Decembra 1942. godine Trinaesta proleterska udarna brigada Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije je dobila ime po njemu. Njegovi posmrtni ostaci su posle rata, preneseni iz Šibenika i sahranjeni u Grobnicu narodnih heroja na zagrebačkom groblju Mirogoj.

Veliki broj preduzeća, srednjih škola kao i osnovnih na prostoru bivše Jugoslavije nose njegovo ime.