Kako su mađarski špijuni predstavljali opasnost po Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca

„Poslednji špijunski podvig jednog mađarskog štićenika pokazuje jasnu tendenciju mađarske vojne uprave da dobije tačna obaveštenja o stanju trupa i čak o topolivnici u Kragujevcu. Sigurno je da Mađari te podatke ne skupljaju zato što imaju neke posebne statističke tendencije, nego u cilju pripremanja za neku akciju koja očigledno za nas nije bezopasna“, navodi Vreme, dodajući da „jata mađarskih špijuna“ koja su preplavila našu zemlju svedoče o njihovim namerama, te da je naša dužnost da ih dobro držimo na oku.

„Srednja Evropa prisiljena je da uvek bude na straži kao za vreme rata, jer tako hoće rušimiri“, dodaje list.

Vreme ističe da je Kraljevina, gde god je naišla na prijateljski odziv zemalja, praktikovala politiku pomirljivosti i lojalnosti, ali da to nije bilo u slučaju sa Mađarskom.

Mađarska je ostala jedina pobeđena zemlja u kojoj je pitanje prestola ostalo otvoreno i gde nije još bila doneta formalna odluka o ukidanju monarhističkog sistema.

Mađarska je, kako prenosi Vreme, uspela zahvaljujući svojoj bogatoj političkoj tradiciji, odmah po završetku rata, da stavi u pokret sve intrige i korisno upotrebi pukotine koje su se pojavile u odnosima između saveznika.

„Vešto balansirajući na užetu savezničkim neusglasica, ona je srećno prešla najopasnije dane i ostavila otvorena vrata za nove političke akrobacije, sa željom za rasprostranjenjem kraljevstva. Susedi Mađarske moraju biti načisto da topla želja Mađara za povratkom kraljevine znači još toplu želju za teritorijom koju je izgubila. Otuda je, dakle, kraljevina u Mađarskoj, za nas opasnost. Mađari su svesni toga da mi razumemo njihove težnje zato i ne pokušavaju da počnu politiku mira sa svojim susedima“, ocenjuje Vreme.

Špijunska afera u Torži

U bačkom selu Torži otkrivena je velika špijunska afera u kojoj su uhapšena tri ugledna građanina iz tog mesta: Karlo Hitenberg, Josip Mahner i Stevan Gutvajn. Hitenberg je bio jedan od najbogatijih seljaka u Torži, koji je izdržavao celu špijunsku organizaciju.

Kako novine pišu, sva trojica su odmah saslušana i sprovedena u subotički okružni sud. Prema tadašnjoj istrazi utvrđeno je da su bili u stalnoj vezi sa mađarskom vladom. Ranije uhapšeni Antun Sarp bio je redovni kurir koji je prenosio sva poverljiva akta u Peštu jednom činovniku u Ministarstvu vojnom za šta je dobijao novac za trošak. Kako je rekao na saslušanju, i u Torži i u Mađarskoj smatran je uvek kao profesionalni špijun. Uhapšeni Josip Mahner pošten je na slobodu, pošto je utvrđeno da nije upleten u aferu.

Četiri žene pred sudom u Subotici – pretres koji je prevario mnoge

Jedno suđenje u Subotici, zbog špijunaže u korist Mađarske, privuklo je pažnju novinara, ali je i prevarilo sve one koji su očekivali da će se završiti velikim senzacijama.

Na optuženičkoj klupi našle su se četiri žene, dve Srpkinje i dve Mađarice Kosara Stojković, Jelka Stojković, Viktorija Molna i Mara Patoč. Kosara, rodom iz Zemuna, sa tadašnjim verenikom, bivšim austrijskim poručnikom Dušanom Novakovićem stupila je u službu mađarske špijunaže.

Ona se izjasnila da nije kriva i da sve što je radila radila je iz ljubavi prema Novakoviću, a ne iz koristoljublja. nakon saslušanja, sud se izjasnio da ničim nije dokazano da je Kosara prelazila u Mađarsku u nameri špijunaže, već jedino da se dogovori sa verenikom oko venčanja. Utvrđeno je da je tamo dobijala instrukcije za vršenje štijunaže, ali da nikada od toga nije ništa izvršavala, nego da je, naprotiv, htela Mađare da prevari i izmami im novac.

Viktorija Molnar kriva je što je pomagala to delo, a ostale dve što nisu prijavile. Sud je odlučio da sve četiri oslobodi optužbe za špijunažu po zakonu o zaštiti države. Kosara i Viktorija kažnjene su samo zbog nedozvoljenog prelaza granice sa po 14 dana zatvora.

Celokupno izdanje može da se čita na linku Narodne biblioteke.

List Danas svakoga dana prelistava glavne vesti na današnji dan pre 100 godina, tačnije 1922. godine. Predmet analize je dnevni list Vreme, koji danas ne postoji. Ideja jeste da se čitaoci vrate u prošlost, da sa vremenske distance vide kako su izgledale vesti, ali i kako su novinari, pa i sami sugrađani, razmišljali u Srbiji u periodu između dva rata. Pored političkih vesti, objavljivaćemo i društvene, ekonomske, ali i vesti iz domena zabave i sporta.

Projekat je realizovan u saradnji i uz materijal iz digitalne arhive Narodne biblioteke Srbije i Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković“.