Najlepši ukras srpske Šampanje

U okviru tih regiona nalaze se 33 vinska rejona sa 77 vinogorja. Region centralne Srbije je prema rezultatima popisa iz 2012. godine bio najveći sa 77,3 odsto ili 17.118 hektara pod vinovom lozom od ukupno nešto više od 25.000 hektara u Srbiji. U najvećem vinskom rejonu „Tri Morave“ sa 7.528 hektara smestilo se i Župsko vinogorje na uzvišenjima i brežuljcima Aleksandrovačke Župe, sa oko 3.500 hektara pod vinovom lozom, što je posle opštine Trstenik najveće područje pod vinovom lozom i sa najvećim brojem od oko 3.500 gazdinstava koja se bave gajenjem vinove loze.

Prosečno vinogradarsko gazdinstvo poseduje oko 45 ari vinograda, a iz godine u godinu raste broj registrovanih vinarija i sada ih ima 72, od kojih su pojedine opremljene i za prihvat gostiju u dnevnim vinskim turama. Ovde u Aleksandrovcu, u srcu Župe, sve je podređeno i posvećeno vinu.

A tako je ovde odvajkada, dokle seže pamćenje, a i stari pisani dokumenti. U jednom takvom dokumentu, ktitorskoj povelji osnivača srpske države velikog župana Stevana Nemanje iz 1196. godine kaže se da je on poklonio manastiru Studenici više sela u ovom kraju: Popovac, Kožetin, Raklja, Velika Kruševica, sa obavezom da „prinose vino potrebno manastiru“. To su samo neka od mesta u Aleksandrovačkoj Župi smeštenoj u centralnoj oblasti uže Srbije, ušuškana okolnim planinama (Kopaonik, Željin, Ravna planina, Goč, Lisac i Jastrebac).

Župa je poznata kao vinogradarski kraj čije su južne i jugoistočne ekspozicije veoma pogodne za vinovu lozu, a tipovi zemljišta (karbonati, černozem, smonica i ogajnjača) koji preovladavaju pogodni su za gajenje vinove loze. Ona se u ovim krajevima gaji još od Rimljana, a možda i ranije. Francuski konzul Deko prilikom posete Župi 1904. godine izjavio je kada je video posle pomora od filoksere obnovljeno župsko vinogorje sledeće: „Ovo je druga evropska Šampanja.“ Milosav Buca Mirković (1932-2013), pesnik, dramski pisac, pozorišni i književni kritičar, upravnik pozorišta, urednik književnih listova i što je ovde najvažnije, idejni tvorac i organizator „Župske berbe“, nazvao je, i u pesmi opevao svoju Župu kao „Okeaniju, … vinsku i carsku“.

Imajući ove podatke u vidu i nije neko iznenađenje što, jedino u Srbiji, ovde u Aleksandrovcu, radi jedinstveni muzej. To je Muzej vinarstva i vinogradarstva osnovan 31. marta 2000. godine Odlukom Skupštine opštine Aleksandrovac. Muzej je smešten u središtu grada, u objektu nekadašnje Poljoprivredne škole sagrađene početkom dvadesetih godina prošlog veka u provansalskom stilu. To podrazumeva da je podrumski deo objekta planski građen za smeštaj i preradu grožđa i poljoprivrednih alatki, a danas se koristi za izlaganje brojnih eksponata.

Neki od njih izloženi su u okviru tematskih prostorija pod nazivom: „Župska trpeza“, „Poljanski dvor“, „Vrionica“ i „Majstorska soba“. Kako smo čuli u razgovoru sa direktorkom ove ustanove Nelom Ćurić i muzejskim vodičem Zoranom Stanićem, muzej je osnovan sa ciljem da sakuplja, naučno obrađuje, publikuje, čuva i izlaže predmete koji ilustruju i dokumentuju razvoj vinarstva i vinogradarstva ne samo u Župi već i u Srbiji kroz vekove. No, ova ustanova ostvaruje dnevne kontakte sa proizvođačima vina iz ovog a i drugih krajeva, ne samo u funkciji realizacije programskih ciljeva.

Muzej je i organizator Međunarodnog sajma vina koji, šestu godinu zaredom, okuplja izlagače iz zemlje i inostranstva na ovoj manifestaciji čiji je primarni cilj snaženje vinske kulture i edukacija malih vinara da prave kvalitetna vina, pre svega od autohtonih sorti vinove loze. U danima sajma organizuju se i druge prateće manifestacije poput degustacija i prodaja proizvoda, sklapanja dogovora sa predstavnicima ugostiteljskih i trgovačkih kuća, okruglih stolovi i predavanja o vinu, uvida u dizajnerska rešenja i ambalaže, razmene iskustava, kulturnih programa, obilazaka župskog kraja.

Muzej je u zimskim mesecima i svojevrsno stecište vinara koji u muzejskim prostorijama organizuju brojne edukacije na kojima im istaknuti stručnjaci iz raznih oblasti agro nauke daju korisne savete. Ono što se da primetiti, kako obilaskom samog Muzeja vinarstva i vinogradarstva, tako i kroz kontakte sa Župljanima, jeste osećanje ponosa zbog činjenice da ovakva ustanova postoji baš ovde – u Aleksandrovcu.

Opština Aleksandrovac je uradila svoje osnivanjem ovog muzeja i njegovim izdržavanjem svih ovih godina, ali Muzej vinarstva i vinogradarstva, po potrebama za unapređenje i širenje proizvodnje vina u Srbiji i svojom zbirkom eksponata zaslužuje veću i stalnu materijalnu podršku države i velikih proizvođača vina. Jer, izvesno je, takva vrsta ulaganja u adekvatnu prezentaciju istorijata gajenja grožđa i spravljanja vina na ovim prostorima samo će pospešiti veću prodaju naših vina širom sveta.

Dan opštine o Svetom Trifunu

Muzej ima zapaženu ulogu i u obeležavanju Svetog Trifuna, 14. februara, koji se ovde od slavi kao Dan opštine Aleksandrovac. Specifikum ove manifestacije jeste veliki skup vinara i vinogradara koji svake godine okupi između 1.200 do 1.500 proizvođača na slavskom ručku i drugim pratećim manifestacijama. Tog dana, a i u danima održavanja tradicionalne „Župske berbe“, početkom septembra muzej beleži rekorde u broju posetilaca. No, muzeju ne manjka posećenost ni tokom godine. Tu su u prvom redu školske ekskurzije i to mahom specijalizovanih poljoprivrednih škola, zatim organizovane ture koje obilaze male porodične vinarije, a iz godine u godinu raste i broj inostranih gostiju. Oni, rekli su nam u muzeju, dolaze najviše sa Kopaonika i iz obližnje Vrnjačke Banje, a reč je o gostima iz mnogih evropskih zemalja, među kojima prednjače oni iz Rusije.

Pozicioniranje na nacionalnom nivou

Čini nam se da specifičnosti muzeja nisu iskorišćene u pravoj meri, posebno u njegovom pozicioniranju na nacionalnom nivou, kako bi on bio prepoznat i na različite načine institucionalno podržan i kao takav predstavljen na širem području. Možda jedan pravac traganja za takvim rešenjima treba da ide ka snažnijem povezivanju sa proizvođačima vina na širem prostoru, kako bi se, što uz njihovu pomoć i uz pomoć resornih ministarstava Ministarstva poljoprivrede i Ministarstva kulture, ustalila praksa kontinuiranog predstavljanja ove ustanove na svim značajnim domaćim i međunarodnim smotrama, koje okupljaju proizvođače i ljubitelje vina.

Blagodeti „župne klime“

Pojam „župne klime“ sa svim blagodetima koje pruža tipičan je za ovo podneblje. Zato u ovde uspevaju i mediteranske kulture pitomog kestena, badema i smokvi, na otvorenom prostoru. Župska kotlina ima površinu od 160,43 kilometara kvadratnih, dužine je 14, a širine 11 kilometara. Blago je nagnuta prema kruševačkoj dolini na istočnoj strani. Takozvana Donja Župa predstavlja zapravo vinogorje i čini jednu trećinu opštine Aleksandrovac, koja ima ukupnu površinu od 386,55 kilometara kvadratnih.

Dugujemo posebnu zahvalnost Muzeju vinarstva i vinogradarstva za ustupljene fotografije