Foto: Shutterstock/Zarko PrusacPrirodno je da se svaka ljudska individua pita o svom poreklu, što samo po sebi aktivira i potrebu da o njemu diskutuje i istražuje. Pronalaženje potencijalnih odgovora na pitanje „ko smo“ stoga izaziva veliku pažnju i uzbuđenje. Istovremeno, otvara jako osetljiv i opasan teren, podložan manipulacijama.
Sa stanovišta nauke, pitanje kulturnog i etničkog identiteta ima veliku težinu i značaj za društva koja su u stanju političke i ekonomske krize, kao što je upavo i naše.
S tim u vezi, osetljivost na pitanje etniciteta izražava se kroz sklonost nacionalističkim idejama i populizmu zasnovanom na manipulaciji prošlošću.
Iz DNK se ne može “pročitati” etnicitet
Kao jedna od najčešćih pogrešnih percepcija javlja se poistovećivanje etniciteta (recimo Srbi) kao socijalnog identiteta sa biološki srodnom populacijom – što se navodno može otkriti putem DNK analiza.
Sa naučnog aspekta, ovo je potpuno pogrešno, jer se socijalni fenomeni kao što su jezik i kultura ne prenose na isti način kao haplogrupe ili boja kože, već potpuno drugačijim mehanizmima.
Kako objašnjava arheolog Sebastijan Brader (Sebastian Brather), etnicitet predstavlja socijalnu kategoriju, koja nastaje u relacijskim društvenim odnosima.
On se zasniva na modelu interakcije, koji pretpostavlja razvijene međusobne komunikacije kao i kulturna prožimanja.
Uz to, sociolog i antropolog Fredrik Bart (Fredrik Barth) napominje da je važno dodati i da se socijalne granice ne moraju nužno poklapati sa teritorijalnim, već „linije“ i te kako mogu biti različite.
Ukoliko bi se etnički identitet posmatrao kao fiksni, biološki determinisan kulturni entitet, narodi bi bili shvaćeni kao izraz rase, dok bi se rasa posmatrala kao zajedničko biološko srodstvo.
Danas znamo da je etnicitet socijalna pojava, i da etničke grupe imaju relacioni karakter. Članovi grupe sebe prepoznaju prema kulturnim vrednostima i svom društvenom polju. Osim toga, istovremeno ih i članovi drugih grupa prepoznaju prema datim karakteristikama.
Zbog svega navedenog, za praćenje etničkog identiteta kao društvene konstrukcije, ne može se koristiti genetika i rasni kalkulatori, jer takvi rezultati ne samo da mogu dovesti ljude u zabludu, već štete i samoj nauci.
Na kraju, kao što arheolozi Monika Milosavljević i Aleksandar Palavestra podsećaju, nestanak etničkog identiteta ne mora nužno da znači biološko istrebljenje ljudi.
To dobro ilustruje primer da su mnogi ljudi koji su se izjašnjavali kao Jugosloveni, prestali da postoje kao Jugosloveni devedesetih godina 20. veka i postali Srbi, Hrvati, Slovenci, Bosanci, Bošnjaci – dok je njihov DNK ostao isti.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
