(Ne)naučena lekcija

Pesnikov zapis na bronzanoj ploči odakle se vidik spušta ka Jonskom moru, gde je sa ostrva Vido, kada je ponestalo zemljišnih mesta za grobove sa francuskog sanitetskog broda „Sveti Franja Asiški“ više od pet hiljada tela srpskih vojnika sahranjeno u morskim dubinama.

Pesnik Milutin Bojić, tada dvadesetčetvorogodišnjak, iscrpljen pešačenjem po gudurama Albanije, nije bio bez snage da u slova poezije pretoči tragediju srpske mladosti gledajući sa krfske obale kako brod bez sveštenika i kandila obavlja ukopnu misiju. Bio je to epilog povlačenja srpske vojske i civila preko Albanije, koji je započeo 28. novembra 1915. godine, da bi prvi saveznički brodovi sa polumrtvim ljudima u luku u gradiću Givija severno od Krfa uplovio 18. januara 1916. godine.

– Do 21. februara 1916, sa 43 saveznička broda evakuisano je više od 150.000 ljudi na „ostrvo spasa“, kako su Srbi prozvali Krf, priča nam Ljubomir Saramandić, počasni konzul Srpske kuće na Krfu.

Srpski vojnici, dobrovoljci i civili zapatili su raznorazne boleštine, pa je prva bolnica bila organizovana na ostrvu Lazaret, koje se nalazi levo kada brodićem kojim upravlja kapetan Niko, iz krfske luke krenete na dvadesetak minuta udaljeno ostrvo Vido. Onima koji su imali minimalne šanse na preživljenje albanske golgote, kao „grobno prebivalište“ bilo je namenjeno ostrvo Vido. U to vreme bez šume.

Na ostrvu su sahranjena 1.232 Srbina, čija imena su po azbučnom redu uklesana u unutrašnjosti mauzoleja – kosturnice.

Popločani put na Vidu, pored zimzelenih stabala vodi nas do kosturnice koja je izgrađena po projektu arhitekte Nikolaja Krasnova 1939. godine, uz nadzor krfskog inženjera Josifa Koena. Projekat je finansiran iz budžeta vlade kojoj je predsedavao Milan Stojadinović, koji se kobne 1916. godine zadesio na Krfu kao finansijski službenik. Mošti još 1.532 neidentifikovana srpska vojnika pohranjene su u dva spoljna bočna dela mauzoleja, iznad kojih se nalaze lice i naličje Albanske spomenice. Iznad ulaznih vrata stoje ispisane su reči: „Srpskim junacima – Jugoslavija“.

Na ostrvu su i Kameni krst otkriven 17. maja 1922. godine u prisustvu kralja Aleksandra Karađorđevića. Krst je podigla Kraljevska mornarica SHS i na njemu stoje uklesane reči: „Besmrtnim herojima – Kraljevske mornarice“.

Turistička radoznalost najednom zanemi pred istorijom. Na Vidu ćutite. Kao đak pred profesorom koji vas ispituje lekciju koju niste naučili. Takav utisak sam stekao za devedesetak minuta boravka na ostrvu. Dok je brodić grabio ka gradu Krfu u sebi sam ponavljao pitanje: „Koliko smo naučili iz naše istorije stradanja 20. veka?“

Kapetan Niko nas je uveo u krfsku luku. Iza mene je ostalo podsećanje iz knjiga na događaj iz jedne solunske kafane, u kojoj je pesnik Milutin Bojić skrhan jektikom, čuo glumca Voju Jovanovića koji iz „Srpskih novina“ recituje tek objavljenu „Plavu grobnicu“. Pesnik je umro 1917. godine.

U krfskoj luci još jednom pogled uperih prema „ostrvu zmija“…