Nikola Pašić – bundžija čija je politička karijera bila prepuna obrta

Prema nekim izvorima, Nikola Pašić je rođen 6. decembra 1845. godine u Zaječaru, prema drugim na Svetog Nikolu, tj. 19. decembra, a prema trećim izvorima, ovaj političar je rođen 31. decembra.

Svoje obrazovanje je započeo relativno kasno, sa jedanaest godina. Školovao se u vreme kad su, kao posledica političkih prilika u Kneževini Srbiji, bila česta seljenja zaječarske Gimnazije, te je Pašić zbog školovanja boravio i u Negotinu i u Kragujevcu. Iako je kasno krenuo u školu, koju je završio sa 21 godinom, prema podacima se vidi da je bio odličan đak.

Kao odličnog studenta, 1868. godine srpska vlada ga je uputila na školovanje u Cirih, na Politehničku skolu. Kasnije je u ovoj školi dobio zvanje građevinskog inženjera, ali i stekao visoko stručno obrazovanje iz geodezije.

Nakon prakse od godinu dana Pašić se vratio u zemlju i napokon započeo svoju političku karijeru.

Kao student upoznao se sa idejama Ujedinjene omladine srpske – pokretom koji je osnovan avgusta 1866. godine u Novom Sadu, a koji je za cilj imao odgajanje svesti o prošlosti, utvrđivanje bratske zajednice, napredak Srba.

U Cirihu se priključio krugu srpskih socijalista Svetozara Markovića – književnog kritičara, političkog aktiviste – takođe Zaječarca.

Životni put jednog od najvećih srpskih političara bio je šarolik, a njegova politička karijera puna obrta.

Tu svoju političku karijeru Nikola Pašić je započeo kao socijalista u pokretu Svetozara Markovića, da bi kasnije, 1881. godine, osnovao Narodnu radikalnu stranku.

Za vreme vladavine dinastije Obrenović, Pašić je bio „bundžija“, te zbog predvodničke uloge u Timočkoj buni 1883. godine čak osuđen na smrt.

Bunu su podigli predstavnici Narodne radikalne stranke protiv vlade kralja Milana Obrenovića, ali ju je kraljeva vojska za kratko vreme ugušila, a Pašić je pobegao u susednu Bugarsku i u izgnanstvu proveo nekoliko godina.

U političkoj nemilosti je proveo 11 godina, i na političku scenu se vratio 1903. godine nakon Majskog prevrata – državnog udara u kojem su ubijeni kralj Aleksandar Obrenović i njegova žena, kraljica Draga.

Može se reći da je on u ideološkom smislu prošao nekoliko faza: u mladosti je bio socijalista i revolucionar, u zrelim godinama borac za parlamentarnu demokratiju, dok je u poznim godinama postao konzervativac.

Pašić je poznat po tome što se nakon Balkanskih ratova 1912. i 1913. godine, koje je on i započeo, teritorija Srbije udvostručila.

Nikola Pašić je imao direktnu vezu sa vođom Crne ruke Dragutinom Dimitrijevićem Apisom, koji je radio za srpsku obaveštajnu službu.

Ovo je bio razlog zbog kojeg je Pašić bio osumnjičen za saučesništvo prilikom atentata na austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda od strane Gavrila Principa, predstavnika Crne ruke.

Kao premijer, te 1914. godine bio je svestan da je austrougarski ultimatum napisan tako da bude odbijen i da Srbiju, već izmučenu Balkanskim ratovima, čekaju teške godine novog, još težeg sukoba.

Pašić je bio taj koji je osnovao autentičan i moderan obrazac srpske građanske politike, koji je mogao da odredi svoje nacionalne, ekonomske i kulturne razvojne ciljeve, u skladu sa tradicijom formiranom krajem 19. veka.

Takođe je pomagao kulturnim i naučnim stvaraocima, koji su stigli do svetskog vrha. Osmislio je politiku „Balkan balkanskim narodima“ i omogućio Srbiji da postane jaka vojna sila

Danas se ovom čoveku pripisuje termin velikosrpstvo, ali i ideja o „Velikoj Srbiji“, mada Pašić taj termin nikada nije upotrebljavao, niti takvu ideju zagovarao, čak ni u trenucima kada mu je to od strane saveznika nuđeno.

Pašić se izborio za jugoslovensku državu, prvenstveno unutrašnjim snagama, s krajnjim ciljem da se u jednoj državi nađu ujedinjeni svi Srbi, koji su bili disperzirani i izmešani sa drugim narodima na gotovo celom jugoslovenskom prostoru.

Istorija pokazuje da je bio mudar, pragmatičan i uporan političar, koji je bio poštovan od strane istomišljenika ali i političkih protivnika, čak i od strane neprijatelja. Beskompromisno se zalagao za demokratsko parlamentarno uređenje srpske države i tzv. patrijarhalnu demokratiju.

U okviru muzeja u Zaječaru 1992. godine osnovana je Zadužbina Nikole Pašića, a muzej je smešten u ulici koja nosi njegovo ime.

Dobio je više odlikovanja, među kojima su visoki ruski Orden Belog orla sa brilijantima, ruski Orden Svetog Aleksandra Nevskog, rumunski Orden Karola, turski Orden Osmanlije i Orden Karađorđeve zvezde.