Odakle nam salmonela?

Smatra se da su se naši preci, dok su živeli kao lovci sakupljači, hranili mnogo raznovrsnije i zdravije nego kad su počeli da žive od zemljoradnje i stočarstva, pošto su se sada oslanjali na tek nekoliko biljnih kultura i domaćih životinja.

I upravo život u neposrednoj blizini kako drugih ljudi tako i životinja i njihovog izmeta – a uglavnom su svi bili smešteni pod istim krovom – omogućio je različitim patogenima da pređu i na ljude.

Međutim, koliko god ova teza delovala verodostojno, tek nekoliko zaraznih bolesti ostavlja tragove na skeletima, tako da je ove patogene teško detektovati na fosilima i dokazati je.

Ipak, čini se da je novoj studiji, objavljenoj nedavno u naučnom časopisu Nature Ecology & Evolution, to pošlo za rukom.

Naime, grupa naučnika sa Instituta Maks Plank, predvođena populacionim genetičarima Feliksom Kejom i Johanesom Krauzeom i bakterijalnim genomičarom Aleksandrom Herbigom, utvrdila je da su naši preci, postavši zemljoradnici i stočari, „krivi“ za to što, od tada pa sve do danas, oboljevamo od salmonele.

Dolazeći u blizak dodir sa domaćim životinjama i njihovim gnojivom, oni su zapatili bakteriju Salmonella enterica, koja je pronašla put do ljudske utrobe i tu se prilagodila i odomaćila.

Ali ako je tako teško bilo utvrditi pojavu patogena kod naših predaka, kako je do ovog otkrića uopšte došlo?

Najkraće rečeno, zahvaljujući neverovatnom tehnološkom prodoru i ingenioznosti pomenutih naučnika.

Naime, oni su uspeli da razviju poseban metod nazvan HOPS kojim su uspeli da detektuju delove DNK salmonele u fosilnim ostacima naših predaka, među kojima je bilo kako onih koji su se bavili stočarstvom i poljoprivredom tako i onih koji su polako prelazili sa nomadskog na sedelački način života.

U pitanju su zubi 2739 ljudi sa različitih lokaliteta širom zapadne Evroazije stari i do 6500 godina, u kojima je Kejov i Herbigov naučni tim uspeo da otkrije i rekonstruiše čak osam genoma pomenute vrste Salmonella enterica.

Ispostavilo se da, iako porodično stablo salmonele ima više od 2500 bakterijskih sojeva, svih šest genoma Salmonella enterica – koje su ovi istraživači pronašli u ostacima drevnih stočara i poljoprivrednika, starih između 5500 i 1600 godina – spada u jednu grupu.

Zanimljivo je da u ovu grupu spada i soj Paratyphi C, koji je posebno adaptiran na ljude i izaziva smrtonosni oblik enterične groznice sličan današnjoj tifuskoj groznici.

Preostala dva genoma iste vrste salmonele – nađena na zubima pomenutih nomada, koji su pre 6500 godina naseljavali teritorije današnje zapadne Rusije – spadaju u druge grupe, zajedno sa sojevima koji izazivaju pobačaje kod ovaca i konja.

Naučnici su utvrdili i to da drevni predak soja paratyphi C nije bio adaptiran isključivo na ljudski organizam.

Ovaj patogen je zarazio izvestan broj životinja, ali su mu nedostajali geni koji izazivaju groznicu nalik tifusnoj, što ukazuje da su ljudi prvobitno zapatili blažu formu ove bolesti, koja je takođe zarazila njihovu stoku.

Ovi rezultati, kako tvrdi u istraživanju Kejov i Herbigov tim, govore nam da stariji sojevi nisu bili prilagođeni isključivo jednoj vrsti domaćina, da se smrtonosni oblik salmonele kod ljudi razvio dosta kasnije, kao i to da sve navedeno odlično ilustruje evoluciju ovog patogena tokom perioda od 5000 godina.

Rezultati takođe potvrđuju tezu da je pojava salmonele kod ljudi povezana sa promenama u načinu života.

Međutim, ono što se još uvek ne zna jeste: koja je životinja bila prvobitni domaćin sa kojeg je salmonela prešla na ljude.

Izgleda da to nije – kao što se ranije mislilo – bila svinja.

Svinje nose soj salmonele srodan onom koji je prilagođen ljudima, ali se on pojavljuje tek pre 4000 godina. Što znači da bi se, vrlo lako, moglo ispostaviti da su ljudi bili ti koji su zarazili svinje ovom smrtonosnom bolešću.

U saradnji sa Centrom za promociju nauke, „Danas“ predstavlja izabrane priče sa naučnopopularnog portala elementarium.cpn.rs