Ostvarenje sna Lajoša Vermeša

U vreme dok Pjer de Kuberten još nije ni razmišljao o olimpijskim igrama u modernoj Evropi, na Paliću je jedan sportista, sanjar i vizionar, već uveliko oživeo sportski duh antičke Grčke, pokrenuvši takmičenja čiji su uzor bile upravo panhelenske olimpijske igre.

ladi palićki plemić Lajoš Vermeš, zajedno sa svojom braćom Belom i Nandorom, utemeljio je još 1880. sportsko društvo „Ahiles“, koje je u osnovi bilo začetnik Palićke olimpijade, i kao glavnu misiju imalo ideju negovanja i popularisanja sportskih takmičenja nalik na one iz stare Grčke. Već u leto iste godine počela su i prva nadmetanja, mada praktično sa samo tri discipline – rvanjem, skokom u dalj i bacanjem kugle. Međutim, od sledeće godine program se širi, a za nekoliko godina Palićke olimpijske igre postale su toliko respektabilan sportski događaj da su se velika takmičenja u Beču i Budimpešti počela orijentisati prema njima u pravljenju svojih programa.

To je u izvesnom smislu bila suština sna koji je sanjao Lajoš Vermeš, najuporniji i najagilniji među braćom, a kako bi palićka replika antičke Olimpijade bila što vernija, lično je otišao u Italiju i sa Mironovog bacača diska „uzeo meru“, da bi u subotičkoj gvožđari napravio isti takav disk za potrebe takmičenja. Na takmičenjima je kao svestrani sportista i sam učestvovao, i to u rvanju, boksu, biciklističkim trkama, mačevanju… U njegovoj biografiji stoji da ga je ideja o popularisanju modernih sportova odvela i u Beograd, gde ga je kralj Aleksandar Obrenović, fasciniran njegovom mačevalačkom veštinom, imenovao za ličnog učitelja u ovom sportu…

Zahvaljujući svojoj olimpijskoj slavi, Palić kao već ugledna banja i letovalište postaje od tada i novi sportski centar tog dela Evrope, u kojem se neguju novi sportovi – pored tradicionalnih – jahanja, streljaštva, rvanja – u program se uvodi biciklizam, boks, mačevanje, bacanje diska, gimnastika… Tada su izgrađene i moderne asfaltirane biciklističke i atletske staze, koje su do tada postojale samo u Londonu i Lajpcigu, a Palić je dobio i sopstveni Ahileum, dom sportista i atleta, kao i prve svetske šampione…

U sve te projekte Lajoš Vermeš ulaže i svoj kapital. Između ostalog gradi i hotel za učesnike Olimpijade, u izvesnom smislu prvo olimpijsko selo u svetu u kojem sportisti besplatno borave za vreme takmičenja, i praktično je jedini mecena svih sportskih nadmetanja. Na to je potrošio ogroman deo porodičnog bogatstva te će ga taj finansijski poduhvat dovesti do bukvalnog bankrotstva… Zauzvrat je, međutim, dobio mesto u istoriji ovoga kraja, i sporta uopšte, kao neko kome je pošlo za rukom da oživi olimpijske igre čak 16 godina pre nego što su one ponovo utemeljene u Evropi, i da na palićku Olimpijadu dovede i po desetak hiljada učesnika takmičenja i posetilaca.

S izbijanjem Prvog svetskog rata Palićke sportske igre su se ugasile, i ostale gotovo zaboravljene sve do 1982, kada su se javili prvi pokušaji da se ta tradicija obnovi. Osnivanjem sportskog društva Olimpija 2000. igre su zvanično obnovljene, ali sa nešto drugačijim sadržajem i karakterom.

A i olimpijski sanjar Lajoš Vermeš je u tom interregnumu bio skoro zaboravljen. „Rehabilitovan“ je tek pre nekoliko godina kada mu je opštinska vlast odala priznanje postavljanjem spomenika na obali Palića, na kojem ga vajarka Vera Gabrić Počuča predstavlja upravo u njegovom pravom izdanju – u atletskom trikou, potpuno spremnog za boks ili mačevalački nastup…