Parne lokomotive i mašine kao spomenici

Prvi, i za sada jedini napori u zaštiti industrijskog nasleđa Kostolca, načinjeni su 2008. godine, kada je u centru, na rubu gradskog parka, na Dan oslobođenja grada 13. oktobra, na koloseku – postolju, postavljena reparirana parna lokomotiva kao spomenik prošlih vremena. Ona i danas, kao snažna i simbolična vizuelizacija rudarskog Kostolca, dominira centrom grada. Ovom tematikom bavili su se dr Radiša Đurić, šef pomoćne mehanizacije za kopove iz kostolačkog ogranka EPS-a i Dragana Spasić Đurić, viši kustos Narodnog muzeja iz Požarevca, a prenosi lokalni Urban city radio.

– To je jedna od sedam parnih lokomotiva koje je u periodu posle Drugog svetskog rata, za posleratnu obnovu tadašnjeg „Dnevnog kopa Kostolac“, donirala u narodu poznata UNRRA (Administracija UN za pomoć i obnovu – osnovana 1943. u Atlantik Sitiju, SAD). Lokomotiva je proizvedena 1945. godine, a dopremljena je u Kostolac 1948. godine, istakao je dr Radiša Đurić.

Druga parnjača „Kostolac“ saobraćala je na prugama rudnika uglja Stari Kostolac od druge decenije 20. veka, ali je korišćena i za transport uglja tokom nemačke eksploatacije i po završetku rata. Kostolac je ovaj značajni primerak ustupio Železničkom muzeju u Beogradu, krajem septembra 1951. godine.

– Materijalna i nematerijalna svedočanstva prošlosti, ako se na pravi način čuvaju i prezentuju za buduće generacije, predstavljaju jedan od bitnih izvora obrazovanja i kulturnog obogaćivanja kroz prisutnost kolektivnog pamćenja i održavanje vlastitog identiteta. NJihov drugi život u vremenu sadašnjem, reflektuje naš odnos prema sopstvenoj istoriji, posebno zavičajnoj. Primer parne lokomotive, koja je primarno korišćena gotovo pola veka u rudničkom transportu, a potom reparirana i izložena ispred Gradske opštine Kostolac, ukazuje na složenost čitavog procesa revitalizacije industrijskog nasleđa, posebno što se najčešće radi o eksponatima velike težine, priča Đurić.

Izložena lokomotiva je dobar primer prezentovanja dela zavičajne kulture i jedan od instrumenata za kvalitetnu revitalizaciju i korišćenje potencijala industrijskog nasleđa za kulturni turizam, tačnije arheološki turizam, koji je u Kostolcu posebno razvijen.

– Industrijsko nasleđe može imati brojne različite namene. Rehabilitacija parne lokomotive iz Kostolca i njeno uključivanje u savremen život grada primer je dobre prezentacije industrijskog nasleđa i zavičajne kulture. Propadanje i demontažu industrijskih postrojenja, mnogi ljudi doživljavaju kao gubljenje traga o celom jednom periodu života. Marginalizacija materijalnih kulturno-istorijskih tragova na prostoru Srbije deo je sveopšte destrukcije, kojoj su u poslednjim decenijama izložene sve sfere nekomercijalnog. U vakuumu koji je nastao propadanjem starih i još nedefinisanih novih vrednosti, ostaci ne tako davne prošlosti rodnog kraja najčešće se doživljavaju kao ružni, razbacani otpaci prošlosti koji ugrožavaju kvalitet života, rekla je Dragana Spasić Đurić. Ona naglašava da je iz ličnih doživljaja prošlosti, koja je bila teška i obeležena napornim radom, sintetisan opšti potcenjivački odnos prema objektima i strukturama industrijskih aktivnosti.

– Iako su u začetku, inicijative pojedinih institucija zaštite u organizovanju stručnih skupova i konferencija, imaju značajnu edukativnu ulogu u promenama odnosa prema industrijskom nasleđu. Parne lokomotive su nekada bile nezamenljiva transportna sredstva u procesima rudarske eksploatacije i energetske proizvodnje Kostolca, a danas su objekti industrijskog nasleđa i potencijalni turistički eksponati. Brojna industrijska sredstva, koje su od 1870. godine, sa napretkom tehnologije, postepeno gubile svoju funkciju, danas se neopravdano doživljavaju samo kao hrpe gvozdenog otpada. Počeci jamske eksploatacije uglja 1870. godine u Kostolcu označili su početak industrijalizacije i ulazak u moderno doba, što je za širu teritoriju bilo od dalekosežnog značaja. Rudarsko-energetska proizvodnja izazvala je velike društveno-ekonomske transformacije i uticala na morfologiju prostora, ali i preobražaj kolektivne svesti. Kostolac je u Srbiji i svetu poznat po izuzetno bogatoj kulturno-istorijskoj baštini i ostacima prošlosti iz različitih kulturnih epoha od kojih su pojedini, kao što su Viminacijum i Braničevo, od izuzetnog značaja, zaključuje Đurić.

O kostolačkim lokomotivama koje čuvaju duh rudarske struke bilo je reči i na stručnoj konferenciji „Industrijsko nasleđe – problemi i mogućnosti integrativne zaštite, prezentacije i revitalizacije“ u organizaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, 2012. godine.

Razvoj industrijske arheologije

– Razvoju industrijske arheologije kao discipline doprineo je i razvoj kulturnog turizma, jer industrijsko nasleđe ima značajan turistički potencijal, rekla je Spasić Đurić, i dodala da ova grana turizma doprinosi i ekonomskom boljitku regiona iako je industrijska arheologija u Srbiji još uvek je u početnim fazama razvoja. Faktori koji će značajno uticati na organizovani institucionalni razvoj ove vrste arheologije su međunarodne institucije kao UNESKO.

Složeni poslovi na zaštiti

Složeni poslovi na zaštiti i pripremi lokomotive za i izlaganje mogu se podeliti na više faza: demontaža, pranje, mašinska reparacija, peskarenje, korozivna zaštita, montaža lokomotive, zaštitno farbanje, nabavka šina, pragova i zastora i postavljanje koloseka na kojem će stajati eksponat.