Pečat vremenu

Reagujući neobjektivno i nimalo nepristrasno čitav jedan vek vranjska čaršija kao svoj zaštitni znak u arhitekturi nosi (i nosiće i dalje) zgradu starog načelstva koja je sagrađena 1908, a prema projektu beogradskog arhitekte Petra Popovića (1873 – 1945.)
Prvi urbanistički plan Vranje je dobilo pet godina nakon oslobođenja od Turaka 1883, a karakteriše ga princip prilagođavanja novoga s usklađivanjem onoga što već postoji, a što je zatečeno u strukturi ulične mreže iz vremena pod turskom okupacijom. Plan je rađen po sistemu takozvane konzervativne rekonstrukcije.
Zgrada načelstva građena je kao objekat sa asimetričnom osnovom u odnosu na njeno ugaono rešenje, a sastoji se iz suterena prizemlja i sprata. Krila zgrade bila su zamišljena u simetričnoj formi, ali opština tada nije uspela da otkupi plac Jovana Sotirovića, pa je desno krilo zgrade ostalo neprirodno skraćeno. Objekat je monumentalne razmere. Stilske karakteristike odnose se na srpskovizantijske kulture, kada se težilo da se domaća arhitektura oslobodi stranih uticaja.
Istorijski izvori beleže da je arhitekta Popović, koji je bio odličan poznavalac vizantijske, odnosno srpske srednjovekovne arhitekture, u oblikovanju građevina prihvatio stil crkve Lazarice u Kruševcu, zadužbine kneza Lazara, čijoj je rekonstrukciji tih godina i sam davao doprinos. On, radeći na projektu zgrade načelstva ne kopira stilske elemente i detalje s uzora doslovno, već stilizovano, na poseban način, bez obzira na praktično rešenje.
Spoljno stepenište je posebno dizajnirano, ali istorija ne pamti koji su bili izvođači radova. Na pojedinim fasadnim detaljima, odnosno medaljonima bili su prisutni i ornamenti s predstavama srpskih simbola, dvoglavog orla u okviru kvadratnih medaljona, krsta sa ocilima. Kada je Vranje potpalo pod bugarsku okupaciju medaljoni su uništeni, kao i reprodukcije koje su se nalazile u svečanom holu zgrade. Bile su to seko-reprodukcije s delima slikara Paje Jovanovića i Uroša Predića. Teme su bile istorijske: „Tanasko Rajić na topu“, „Hercegovački zbeg“, „Smrt Crnogoraca“. Postoje foto reprodukcije koje su sada vlasništvo Muzeja srpske pravoslavne crkve u Beogradu, kao deo ostavštine arhitekte Popovića.
Zgrada načelstva je nastala početkom prošloga veka kada je Vranje postajalo grad trgovaca, kafedžija, imućnih zanatlija, zemljoposednika, bankara. U periodu od 1929. do 1941. deo zgrade korišćen je za potrebe Građanske kasine. S koliko pažnje, što nije čest slučaj u Vranju, su urbanisti i arhitekte po svaku cenu želeli da zaštite i očuvaju autentičnost graditeljsko – prostornog jedinstva u odnosu na čitav gradski trg, govori i dogradnja uz zgradu načelstva aktuelnog objekta opštine. Autor ovog projekta je ovdašnji arhitekta Stanko Dimitrijević. Radeći na njemu Dimitrijević se suočio s „nizom problema i dilema s izgradnjom novog dela objekta u starom gradskom tkivu“. Uspeo je u tome. Projekat je realizovan 1983, a usledilo je i priznanje žirija Salona arhitekture 1984.
I tako tačno sto godina od izgradnje zgrada načelstva zaista je ovdašnji arhitektonski pečat vremenu za koji su Vranjanci smogli snage da nadvise svekoliku i svačiju pamet i stručnošću očuvaju objekat koji je i danas svoj u svom vremenu. To daje pravo da se govori o kontinuitetu istinite posvećenosti jednoj vrednosti koja je i danas glavna ilustracija za mnoge priče o Vranju. Otuda i ovaj mali omaž za ubedljivo najlepšu građevinu u Vranju.