Raška: Jubileji u Petrovoj crkvi

… tokom predstojećeg vikenda biće mesto centralne molitvene i svečane proslave dva jubileja u Eparhiji raško-prizrenskoj -1.000 godina od prvog pisanog spomena Raške eparhije u hrisovulji vizantijskog cara Vasilija Drugog izdatoj 1020. Ohridskoj arhiepiskopiji i osam vekova samostalnosti SPC. Proslava počinje u subotu 7. septembra, na praznik svetog apostola Tita, učenika svetog apostola Pavla kome SPC, prema predanju, duguje svoju pre 800 godina stečenu autokefalnost.

Apostol Tit, jedan od 70 „malih“ apostola, rodom Korinćanin, vaspitan na grčkoj mudrosti, filozofiji i poeziji, upoznavši reči proroka Isaije otišao je u Jerusalim da upozna Isusa Hrista. Krstio ga je apotol Pavle, čijem je raspeću prisustvovao u Rimu. Istinu Hristove nauke širio je i po Balkansku, a kao episkop kritski kraj života u 94. godini dočekao je na rodnom ostrvu.

Veruje se da je sagradio prvu bogomolju na mestu današnje Petrove crkve, koja se smatra najstarijom crkvom ne samo u Srbiji nego i na Balkanu. Arheolozi smatraju da se tu nalazila ranohrišćanska bogomolja, verovatno baptisterijum – krstionica iz 6. veka i da jezgro današnje crkve, koja se vezuje za 8. vek, čine upravo ostaci te najstarije građevine, koja se podignuta iznad humke iz 5. veka pre Hrista, u kojoj su pre šezdesetak godina pronađene grčke vaze, srebrno posuđe, zlatni nakit, predmeti od stakla i ćilibara izuzetne lepote, velike istorijske i umetničke vrednosti, koji se danas čuvaju u Narodnom muzeju u Beogradu.

Petrova crkva, koja se nalazi na dva kilometra severno od Novog Pazara, na ušću reka Deževe u Rašku, bila je prvobitno sedište Raške eparhije. U vreme velikog župana Stefana Nemanje bila je ne samo centar crkvenog života srednjovekovne Srbije, nego i mesto važnih istorijskih događaja. U njoj je Stefan Nemanja kršten i po pravoslavnom obredu, tu je na saboru 1197. predao presto sinu – budućem prvom srpskom kralju Stefanu Prvovenčanom, a u Petrovoj crkvi je i zamonašen.

Crkva ima osnovu rotonde sa upisanim četvorolistom i prema načinu gradnje slična je hramovima sa prostora Primorja, Gruzije, Jermenije i Italije iz vremene od 7. do 9. veka. Usled prepravki i dograđivanja postala je jedinstvena, što je bio jedan od razloga što se u okviru zaštićene celine Stari Ras od 1979. nalazi na Uneskovoj listi. U njenoj unutrašnjosti u kojoj se Nemanjina krstionica sad posmatra kroz „vitrinu“ na podu, razlikuju se tri sloja živopisa nastala od 9. do 13. veka, koja prate istoriju graditeljskih promena na hramu.

Do 18. veka, kad je pripojena Prizrenskoj eparhiji, Petrova crkva bila je u rangu mitropolije. Tokom 19. veka jedno vreme bila je pretvorena u tursku barutanu, ali je posle Prvog balkanskog rata opet postala bogomolja. Okužena je pravoslavnim grobljem koje je formirano u više fraza – tokom 12. i 13. veka, kao i od 16. do 19. veka. Na njemu počiva i Blažena Stojna – monahinja Jefimija, čiji se kult posebno neguje u manastiru Devič.