Samarkand (1): Timuridska renesansa

Bulevar je podignut desetak metara od trga Registana, povezuje ih visoko i široko stepenište, koje se leti pretvara u tribinu za sedenje, tako da se sa nje mogu posmatrati medrese u čitavoj svojoj lepoti. Odmah iza Registana počinje pešačka ulica Karimov koja nosi ime prvog predsednika Uzbekistana, Islama Karimova, koji je umro 2016. godine. Elegantna ulica simbolično polazi od ogromne statue koja predstavlja samog Karimova i povezuje bulevar sa džamijom, pijacom, mauzolejima i muslimanskim grobljem, smeštenim na uzvišenju, iza doline, koja ga razdvaja od ostatka grada. U dolini, kroz koju je nekad proticao potok, nalazi se put koji prolazi pored groblja i povezuje Samarkand sa glavnim gradom Uzbekistana, Taškentom. Tamo gde se nalazi dolina, ulica Karimov postaje moderni, pešački most, koji premošćuje put za Taškent. Na surovom kamenom uzvišenju je groblje, tamno od prašine i belog mermera, nalik na Mesečevu površinu.

Spomenici u Samarkandu potiču iz vremena renesanse Timurida iz 16. veka; u stvari, grad ima veoma drevnu istoriju, iz 500. godine pre nove ere. Vekovi pre islamizacije, koja se dogodila u osmom veku, nakon arapske invazije, gube se u magli istorije, nekoliko arheoloških ekspedicija, posebno ruskih i francuskih, pokušale su da osvetle prošlost grada. Ako osvetlite zid magle, ono što dobijete je samo jaka reflektovana svetlost koja vam ne omogućava da vidite šta je iza nje. Isto se dešava kada je u pitanju daleka prošlost: rezultati pretraga bili su razočaravajući, svaka ekspedicija je isticala onaj deo prošlosti koji je više vrednovala, zapadnjaci su naglasili blisku vezu između Samarkanda i drevne Grčke, s obzirom na to da u srednju Aziju 329. godine stiže Aleksandar Veliki.

Sovjeti su istakli da su Rusi i narodi srednje Azije stepski narodi, a neke od njih su pokorili Rusi. U srednjoj Aziji, kao i na Balkanu i Kavkazu, pograničnim regionima, prošlost postaje komplikovanija i poprima hiljadu lica, a to ukazuje da na ovim prostorima prošlost ne može postati racionalna i empirijska pripovest, odnosno Istorija. Znamo samo da je Samarkand bio bogato gradsko središte u rečnoj dolini Zeravšan, plodno poplavno područje pružalo je obilje voća i povrća. Planinski lanac iza grada, Karatjube, bio je izvor pašnjaka i drveća korišćenog za izgradnju. Čak i pre Aleksandra Velikog, kada je Samarkand, koji se u to vreme zvao Marakand, bio prestonica Sogdijane, persijske satrapije Ahemenida, postojao je sistem navodnjavanja. Nema drugih tragova ovog perioda, niti arapske imperije, jedini izuzetak su ostaci kanala i mali bregovi zemlje zvani „tepa“. Teško je odrediti ulogu tih uzvišenja, danas gotovo u potpunosti uništenih sovjetskim buldožerima koji su ih sravnili sa zemljom kako bi se izgradili putevi i stambene zgrade. Možda su to bili „kurgani“, tj, pogrebni spomenici tipični za centralnu Aziju i Kavkaz.