Samarkand (2): Sadašnjost drevnog grada

Kada je 1227. veliki vladar, teror Evroazije, umro, njegovo carstvo je bilo podeljeno na „uluse“, to jest regione kojima su upravljali sinovi cara.

Podela je uvek znak dezintegracije. DŽingisov drugi sin, Čagataj, dobio je teritoriju Transoksijane, gde se nalazilo ono što je ostalo od Samarkanda. Deca nikada ne bi trebala da slede korake svojih očeva, Čagataj se odmah pokazao slabim i nesposobnim kanom.

Pa ipak, svoju slabost je iskoristio nepoznati mladić, Timur, koji je bio hrom. Kao što to često biva, vidljive telesne osobine postaju znak prepoznavanja, krajnja suština osobe. Postaju Ime.

Ne bez nagoveštaja malicioznosti, mladi Timur je dobio nadimak „Timur-Lenk“, odnosno „Timur Hromi“.

Narodi protiv kojih se borio nisu razumeli značenje tog nadimka, koji je osakaćen i prilagođavao se fonetskim pravilima njihovih jezika: u Evropi je njegovo ime preinačeno u Tamerlan. Samarkand je 1369. postao glavni grad kraljevine Timura, koji, između ratova, ipak nije prezirao umetnost, budući da je upravo on naredio da se izgrade prvi spomenici u Samarkandu, a njegov sin i unuk su nastavili sa izgradnjom grada.

Štaviše, Timurov unuk, Ulug-beg, bio je jedan od najvećih astronoma svih vremena. Pod dinastijom Timurida, Samarkand i Herat, grad koji se sada nalazi u Avganistanu, i koji 1409. postaje glavni grad kraljevstva, doživeli su nepresušan cvat. Skulptori, mozaičari iz Širaza, i stručni zidari iz Azerbejdžana i Indije stižu u Samarkand.

Iz Damaska staklari i lončari dolaze u velikom broju.

Samarkand postaje dragulj boja, mauzoleja sa plavim pečatom, preovlađujućom bojom grada, elegantnih i dinamičnih minareta sa raznobojnim mozaicima i pastama, zlatnim kupolama (na kojima danas rastu diskretni izdanci zelene trave, jednostavan i jasan znak prolaska vremena, a ne zanemarivanja institucija), medresa – muslimanskih škola – sa hiljadu soba za smeštaj učenika i hiljadu balkona otvorenih za vetar stepe.

Renesansa se završila 1500. godine, kada je Samarkand osvojilo nomadsko pleme turskog porekla koje je postalo sedentarno: Uzbekistanci.

Oni zatim stvaraju kraljevstva, da bi ona potom bila uključena u Buharski emirat, koji su Rusi osvojili tokom 20-ih godina prošlog veka.

Samarkand je danas drugi najveći grad u Uzbekistanu i treći najnaseljeniji grad. Glavni grad, Taškent, udaljen je od njega 350 kilometara.

Skoro ništa nije ostalo od atmosfere i duhovnog bogatstva renesansnog perioda: savremeni Samarkand je grad sa sovjetskim zgradama i prenaseljenim predgrađem. Mit o Samarkandu je jednostavno verzija pojave koju Edvard Said naziva „orijentalizmom“: oči zapadnjaka daju Istoku „ono nešto“ egzotičnosti pomešane sa avanturističkim duhom, koja se obično pripisuje zemljama koje se nalaze istočno od Grčke.

U tom smislu Samarkand zadovoljava svoje goste: tržnica u istorijskom centru je simfonija začina i svilene odeće, ali je veštačka kao i čitav stari grad: nema ničeg stvarnog, džamije i mauzoleji su samo materijalno svedočanstvo prošlosti, Uzbekistanci ih više ne koriste u svakodnevnom životu.

Stiče se utisak da je Samarkand turistički park, da se grad besramno pokazuje kao kurva koja se šminka i oblači jednostavno onako kako kupci žele, kako bi oživeli svoje maštarije.