Sirija (2): Odjeci prošlih vremena

Prva je u Siriji široka bazilika, u kojoj su stubovi, koji u klasičnoj vizantinskoj crkvenoj arhitekturi odvajaju prolaze od lađe, zamenjeni niskim potpornim stubovima i uzvišenim lukovima stvarajući utisak proširenog prostora. Ta crkva je „početak novog poglavlja u svetskoj arhitekturi“, napisala je 1905. Gertuda Margaret Lutijen Bel, britanska diplomata na Bliskom istoku, istraživačica i arheološkinja.

Tako i originalni arhitektonski projekat pariske katedrale Notr Dam, njene istovetne kule na bočnim stranama složenog ulaza, rozete, rebrasti svodovi i vrh tornja (la fleche) duguju svoje poreklo bliskoistočnim pretečama. „Posebne sličnosti između Nort Dama i Kalb Luz su pre svega dve istovetne kule koje se nalaze na bočnim stranama složenog zasvođenog ulaza“, kazala je Darki, britanska arabistkinja sa diplomom univerziteta Oksford koja preko 30 godina usavršava svoje znanje kulture Bliskog istoka, naročito Sirije, kao i Turske.

U unutrašnjosti Kalb Luza, po Darki, „sličnost predstavljaju stubovi koji dele crkvu na tri široka prolaza – brod crkve i pobočne lađe – što smišljeno podseća na Sveto Trojstvo. Tu su tri prostrana svoda koji se oslanjaju na široke stubove kako bi bila proneta i raspodelila težina koja nosi tri prozorska sprata, kao i tri svoda koji dele glavni deo crkvene lađe od onih sa strane. Originalni drveni krov broda crkve, odavno je nestao, no još opstajava svodčana kupola nad polukružnom apsidom, završetkom antičke bazilike.

Kalb Luz je u okviru „Mrtvih gradova“, kako su lokalno znani nizovi gotovo 800 kamenih naselja iz vizantinskog doba sa preko 2.000 crkava od IV do VI veka. Pred rat 2011. ih je sirijsko ministarstvo turizma preimenovalo u „Zaboravljene gradove“. Čak se govorilo o planinarskim izletima i boravkom u selima kako bi bio doneta zarada u udaljena seoska područja.

Visam Mohamad, stanovnik ove oblasti, kaže da je crkva Kalb Luz veoma značajna za lokalnu zajednicu. „To nije samo gomila starog kamenja. To je simbol sirijske kulture“, smatra Mohamad.

Unesko ukazuje da se u ovim selima nalaze paganski hramovi i stare crkve. To ilustruje „tranziciju iz starog paganskog sveta Rimskog carstva u doba vizantijskog hrišćanstva“.

Hodočasnici, kaluđeri trgovci su vekovima neprestano putovali između Sirije i Evrope, uticaji su se mešali, kao i granice. „Tako da ne čudi da su ideje o ovakvom projektu postepeno pronašle svoj put do Evrope, čak i pre krstaša (krstaških pohoda) u XII veku“, dodala je Darki. Onda su u 12. veku tako projektovane crkve, pored lokalne vojne arhitekture, videli krstaši Franci (i današnji Francuzi) pa preneli u Evropu mnogo ideja koje su potom razrađivali.

Sirijski istoričar Fajez Kavsara je takođe mišljenja da su arhitektonski stil Kalb Luza u Evropu preneli krstaši. „Ko god se duboko bavi studijom gotske umetnosti i naročito gotskih crkava, utvrdiće da je taj arhitektonski stil putovao (iz Sirije) u Evropu“, kaže istoričar ukazujući na uspinjuće lukove katedrale Kalb Luz, detaljno vajarstvo u njoj i njene četvrtaste kule. „Najveći dokaz toga jeste… katedrala Notr-Dam“, zaključuje Kavsara.