Sirija (3): Lepota sakralne arhitekture

Kada je pomenuta Gertruda Bel (1868-1926) prvi put 1905. ugledala crkvu Kalb Luz, opisala je njeno „visoko predvorje, široke prostore između stubova na crkvenom brodu, apsidu ukrašenu pilasterima, nenadmašnu lepotu dekoracije i istinsku proporciju očuvanu u svakom delu – ovo je poslednja reč u istoriji sirijske arhitekture, izrečena na kraju vekova pregalaštva… Prefinjena i jednostavna lepota romanskog stila rođena je u severnoj Siriji.“ Kasnije su crkvu opsežnije istraživali naučnici poput DŽordža Tčalenka, DŽordža Tejta i Žan-Pjer Sodinija.

Opet arabistkinja Darki piše da se romanska arhitektura razvila u gotski stil koji karakteriše Notr Dam, a da projekat crkve Kalb Luz na severoistoku Sirije ima mnogo sličnosti sa Notr Damom. U stvari, ono što danas nazivamo gotskim lukom, koji preovlađuje u Notr Damu i u svim velikim evropskim katedralama, razvijen je iz oštrog svoda, arhitektonskog dizajna prvi put viđenog u Ibn Tulun džamiji u Kairu, a koji su trgovci iz Amalfija, grada na jugu Italije, preneli na Siciliju.

DŽamija Ibn Tulun je najstarija džamija u egipatskom glavnom gradu, koja je sačuvana u svom originalnom obliku, i po prostoru koji zauzima najveća je džamija u 20-milionskom megapolisu. Izgradnju džamije je naručio Ahmad ibn Tulun, guverner Egipta od 868. do 884. godine iz dinastije turkijskih Abasida. Istoričar al-Markizi smatra da je izgradnja džamije počela 876, a prema originalnom zapisu, završena 878. ili 879. godine.

Muslimani su zbog uznapredovalog znanja geometrije i zakona statike, razvili kako „potkovicu“, poznatu kao mavarski svod, prvi put viđen u džamiji Omajad u Damasku u Siriji, iz VIII veka. „Potkovicu“ su dalje razvili Omajadi u Andaluziji na Velikoj džamiji u Kordobi, kao i oštar luk, da bi postigli veću visinu od klasičnog svoda.

Prva građevina u Evropi na kojoj su takvi svodovi korišćeni jeste manastir Monte Kasino 1071, čiju izgradnju su finansirali trgovci iz Amalfija. Prošireni su na sever u manastir Kluni, koji se ponosi sa 150 oštrih lukova u prolazu među sedištima.

Posle te dve među najuticajnijim crkvama u Evropi, ovaj stil se ubrzo raširio. Oštar „gotski“ luk je bio jači od kružnog svoda koji su koristili Rimljani i Normani. To je dozvolilo izgradnja većih, viših, grandioznijih i kompleksnijih građevina, poput velikih katedrala Evrope.

Prema Darki, među „pozajmicama“ iz muslimanskog dizajna u Notr Damu su, takođe, rebrasti svodovi (potiču iz Abasid Palate VIII veka u Ukaideru u Iraku), rozete (prvi put viđene u Umajad palati VIII veka u Kirbat Mafdžaru, na Zapadnoj obali, kod Jerihona). Takođe i zašiljena kula čiji je prvi poznati primer na džamiji Omajad u Damasku.

U Engleskoj, prva zašiljena kula postoji na vrhu katedrale Svetog Pavla iz 1221. Uništena je u velikom požaru Londona 1666, a obnovio ju je 1710. godine Kristofer Ren, priznati poštovalac muslimanske arhitekture, koji je analizirao i opsežno proučavao mavarske i otomanske džamije. Kombinacija kupole i kule u remek-delu katedrale Svetog Pavla, uz strukturu svodova u prolazu između sedišta, pokazuje ovaj snažan muslimanski uticaj, koji je takođe vidno prisutan na Notr Damu, zaključila je Diana Darki.