Stefan Nemanja – ratnik, monah i svetac

Nemanja je rođen u periodu od 1109. do 1113. godine u Ribnici (današnjoj Podgorici) kao četvrti sin srpskog vlastelina Zavide koji je pripadao dinastiji Vukanovića. Na tom području, tadašnje Duklje, pošto je Zavida bio prognan, kršten je u rimokatoličkoj crkvi, da bi se nakon povratka u Rašku krstio i po grčkom obredu.

Stefan Nemanja bio je oženjen plemkinjom Anom, sa kojom je imao tri sina – Vukana, Stefana i Rastka, kao i tri ćerke – Jefimiju koja je bila udata za Manojla Duku, Elenu koja je bila žena bugarskog kralja Ivana Asena i ćerku nepoznatog imena koja je u braku sa plemićem Tihomirom rodila Konstantina I koji je bio bugarski car.

Na vlast dolazi oko 1166. godine. Prema istorijskim izvorima, Stefan Nemanja zbacio je sa vlasti svog brata Tihomira i vrhovnu vlast Vizantije. Tada je, osim sa Tihomirom, ušao u sukob i sa braćom Miroslavom i Stracimirom, te su sva trojica bila prinuđena da utočište pronađu u Carigradu.

Vizantijski car Manojlo I Komnin dao je vojsku Tihomiru, Miroslavu i Stracimiru kako bi povratili vlast, pa se ključna bitka odigrala kod Pantina 1168. godine.

Nemanjine snage naterale su protivničku vojsku na povlačenje ka Sitnici, u kojoj se udavio veliki broj vojnika, a među njima i Tihomir.

Nakon te bitke, Stefan Nemanja se pomirio sa braćom i dao im vlast u određenim oblastima – Miroslavu Zahumlje, a Stracimiru područja oko Zapadne Morave.

Prvih godina svoje vlasti, Stefan Nemanja je bio izričito protiv Vizantije i Manojla I Komnina. Ipak, nakon propasti antivizantijske koalicije na čijem čelu je bila Mletačka republika, 1172. godine, Nemanja se predao vizantijskom caru, predao mu svoj mač u znak poniznosti i priznao ga za svog suverena.

Posle careve smrti, 1180. godina, uticaj Vizantije je značajno oslabio, a Stefan Nemanja se posvetio širenju svojih oblasti. Usledili su napadi na brojne vizantijske teritorije i župan Raške učvrstio je svoju vlast na području Kosova, Zete, Travunije, Zahumlja i Neretvljanske oblasti. Osvajanja su okončana porazom na Moravi 1190. godine, nakon čega je Stefan Nemanja i zvanično postao vizantijski vazal.

Oko dve godine kasnije, Mađari su napali Rašku, a Nemanja se odbranio uz pomoć Vizantije. To je ujedno bio i poslednji rat u kom je učestovao.

Stefan postaje Simeon

Na državnom saboru, 25. marta 1196. godine, Nemanja je vlast predao sinu Stefanu, dok je najstarijem, Vukanu, dodelio Zetu, Travuniju, Toplicu. Sa suprugom Anom zamonašio se u crkvi Svetih Petra i Pavla u Rasu, kada dobija ime Simeon.

Nakon godinu dana provedenih u manastiru Studenica, u novembru 1197. godine, Simeon odlazi kod sina Rastka, tačnije monaha Save, na Svetu goru, gde su zajedno obnovili manastir Hilandar.

Obnova Hilandara smatra se možda jednim od njegovih najvećih doprinosa pravoslavlju, ali svakako ne i jedinim.

Za vreme vladavine Stefana Nemanje pravoslavlje je postalo državna vera, a župan je sagradio i obnovio veliki broj crkava i manastira među kojima se posebno ističu Studenica i Đurđevi stupovi, manastir svetog Nikole kod Kuršumlije, manastir Svetog arhangela Mihajla u Skoplju i mnogi drugi.

U istorijskim izvorima kao datum njegove smrti navodi se 13. februar 1199. ili 1200. godine. Svetogorski savez ga je proglasio za sveca i Srpska pravoslavna crkva ga slavi 26. februara.

Nemanjin najmlađi sin Sava preneo je 1208. godine očeve mošti iz Hilandara u Rašku i nad njima pomirio zavađenu braću Vukana i Stefana koji su se borili za vlast. Od tada se posmrtni ostaci Stefana Nemanje nalaze u njegovoj zadužbini, manastiru Studenica.

Dva veka dinastije Nemanjića

Dinastija Nemanjića, čiji je rodonačelnik upravo Stefan Nemanja, vladala je srpskim oblastima od 1166. do 1371. godine. Svi Nemanjini naslednici, koji su vladali ili su bili određeni za prestolonaslednike, uz svoje ime imali su i vladarsko ime Stefan, koje poreklo ima u grčkom imenu Stefanos što znači „onaj koji je krunisan“.

Posle Nemanjinog sina Stefana Prvovenčanog (1196-1227), na vlasti su se smenjivali prvo Stefanovi sinovi Radoslav (1227-1234), Vladislav (1234-1243), Uroš I (1243-1276). Zatim na vlast dolaze Uroševi sinovi Dragutin (1276-1282) i Milutin (1282-1321). Milutina nasleđuje sin Stefan Dečanski (1321-1331), posle koga na tron dolazi Dušan Silni (kralj od 1331. do 1346. i car od 1346. do 1355. godine). Poslednji Nemanjić po direktnoj liniji bio je Uroš II Nejaki koji je srpskim oblastima vladao od 1355. do 1371. godine.

Za svece nisu proglašeni samo kralj Radoslav, kralj Uroš I i car Dušan. Srpska pravoslavna crkva zbog značajnog broja kanonizovanih vladara vekovima neguje kult ove loze, koja se među pravoslavnim stanovništvom naziva i „svetom lozom“.

Spomenik velikom županu Stefanu Nemanji, delo ruskog vajara i akademika Aleksandra Rukavišnjikova, odnedavno se nalazi na rekonstruisanom Savskom trgu u Beogradu.

Visok 23 metra i težak 68 tona, spomenik prikazuje rodonačelnika srednjovekovne srpske dinastije Nemanjića s mačem u desnoj i Hilandarskom poveljom u levoj ruci. Umesto na uobičajenom postamentu, Stefan Nemanja stoji na „napuklom vizantijskom šlemu“ koji se na četiri kraka oslanja na zemlju iz koje se pomalja vladarsko žezlo.