Tajne jednog genoma

U pitanju je genom meksičkog vodozemca poznatog pod nazivom meksička hodajuća riba ili aksolotl (Ambystoma mexicanum). Rad je objavljen u časopisu Nature, a prvi autor je Sergej Novošilou sa Instituta „Maks Plank“ za molekularnu ćelijsku biologiju i genetiku u Drezdenu. Istraživači su želeli, između ostalog, da identifikuju gene koji mogu biti uključeni u regeneraciju, kao i gene koje imaju samo ove životinje. Aksolotl je model-organizam i posebno je zanimljiv za istraživanja zbog svoje neverovatne moći regeneracije zahvaljujući kojoj nakon povrede mogu da mu izrastu čitavi novi udovi sa sve kostima, mišićima i nervima, rep, delovi oka ili čak delovi mozga. Pretpostavlja se da je to zato što ove životinje tokom čitavog života zadržavaju neke osobine embriona i za razliku od većine vodozemaca dostižu polnu zrelost bez prolaska kroz metamorfozu, pa čak ostaju čitavog života u vodi iako imaju pluća. Sa druge strane, konzumiranje joda ili njegovo ubrizgavanje može da dovede jedinku u fazu odraslog organizma. Zbog njihove velike moći regeneracije istraživači tragaju za promenama u RNK i proteinima koje omogućuju da se odrasla ćelija pretvori u matičnu, pa se očekuje da nova saznanja o genomu pruže neke od odgovora.

U životu aksolotla postoje brojni paradoksi, a jedan od njih je činjenica da je broj jedinki koje se uzgajaju u laboratorijama ili kao kućni ljubimci širom sveta izuzetno veliki, dok se u prirodi kreće oko nekoliko stotina i nalazi se na Crvenoj listi ugroženih vrsta. Istraživači postavljaju pitanje da li će aksolotli uzgajani u veštačkim uslovima zadržati osobine po kojima su poznati, a lokalno stanovništvo ih je pre nego što su bili ugroženi koristilo u ishrani. Oni koji se uzgajaju u zatočeništvu najčešće su prepoznatljive bele ili prozirno rozikaste boje, dok su u prirodi uglavnom zelenih, braon i crnih nijansi. Pretpostavlja se da svi beli predstavnici potiču od šest odraslih jedinki koje su 1863. godine prevezene brodom iz Meksika u Pariz, otkada počinju istraživanja na njima. Pored toga što su model-organizmi za izučavanje regeneracije, na aksolotlima se vrše i brojna istraživanja u kojima im se ubrizgava jod i hormoni kako bi se pratila metamorfoza, koriste se u istraživanjima srčanih bolesti zbog prisustva jednog mutiranog gena koji uzrokuje srčane probleme kod embriona, a jedna od olakšavajućih okolnosti u istraživanjima je veliki embrion kojim se lako manipuliše.

U saradnji sa Centrom za promociju nauke, „Danas“ predstavlja izabrane priče sa naučnopopularnog portala elementarium.cpn.rs