Turska (2): Hodočašće velikom Mevlani Rumiju

Podignuto u nekadašnjem ružičnjaku seldžučkih sultana u Koniji, turbe (dergah), kome je pridodata tekija, semahana i džamija, danas je muzej Mevlana, ime pod kojim prepoznajemo Rumija („Naš učitelj“).

Tirkizno kube – sada se obnavlja – simbol je celog kompleksa. To nije samo muzej Rumija, nego i derviškog mevlevijskog reda, „najbrojnijeg i najčistijeg“, kako kaže Ahmed Nurudin iz Mešinog romana.

Nekada se u u Mevlanu ulazilo kroz Dervišku, a sada ulazim kroz Kustahan kapiju – kroz ovu su nekada izbacivali derviše.

Dvorište je okruženo derviškim odajama: derviš koji završi period iskušenja i obuke – posebno u derviškom plesu – u trajanju od 1.001 dan, dobijao je ćeliju u tekiji (ali nije morao boraviti) i naziv: dede; ćeliju su dobijali i drviši koji izvrše osamnaest raznih mevlevijskih zaduženja.

U odajama su stanovali čelebi efendi, starešina mevlevijskog reda, kao i stariji derviši na dužnostima u redu i tekiji: sertarik, zamenik čelebi efendije, koji je bio i starešina – šejk tekije u Koniji; ašči dede, zamenik šejka, zadužen za obrazovanje i obučavanje derviša i blagajnik tekije, i turbedar dede, jedini koji je imao pristup unutrašnjosti turbeta (i nije se smeo ženiti).

Želja Rumijeva bila je da počiva ispod tirkiznog kubeta; ono je počivalište i njegovog oca, supruge, sinova i unuka – čelebi efendija.

Tu počivaju i Rumijeve kćeri; po jednoj od njih, Melike Hatun, nedavno je nazvana džamija u Ankari.

Šams Tabrizi, Rumijev duhovni učitelj („Jer on je ja, a ja sam on“) ima posebno turbe u Koniji, ali i u nekoliko drugih gradova; ne zna se gde je sahranjen.

Iz bogato ukrašenog turbeta ulazim u semahanu, prostoriju u kojoj se odigravao ritual podsećanja na Alaha – zikr. U toku ceremonije, pored hvaljenja Alaha, derviši mevlevijskog reda izvodili su semu – ritualni ples okretanja; zato su mevlevije „red vrtećih derviša“.

Smisao seme je postizanje stanja verske ekstaze radi sjedinjavanja sa bogom. Ples prati muzika, a glavni instrument je nej, frula od trske. Čuveni nejzani su bili visoko cenjeni i sahranjivani su ispred mauzoleja. I Mevlana je bio nejzan, a njegovo najpoznatije delo, „Mesnevija“, počinje odom neju.

U semahani je izložen prvi kaligrafski primerak „Mesnevije“. Rumi je bio sufi mistik i ova knjiga, ispričana kroz gazale i rubaije, priče, alegorije i izreke, sadrži razmatranja o humanizaciji vere, o nalaženju boga u sebi i jedinstvu s njim kroz asketski život, razmišljanje, religioznu ekstazu.

Traganje za božanskom istinom zasniva se na Kuranu i za Rumija je „Mesnevija“ pronalaženje „korena korenovih korena vere“. Izložen je i njegov „Divan-i-kabir“, posvećen Šamsu Tabriziju – knjiga poezije, misli i pouka. Na sredini odaje je kovčežić sa svetom bradom Muhamedovom, a u vitrinama su Rumijevo džube (kaput) i kapa.

Ataturk je ukinuo mevlevijski red; derviški ples je turistička atrakcija. Ostao je epitaf na Rumijevom kovčegu, prekrivenom zlatom protkanim pokrovom: „Ne traži naš grob na zemlji, nego ga nađi u srcima ljudi.“