Turska (3): Svedok prohujalih milenijuma

Okružen njivama pod kukuruzom i bostanom, pooranim strništima, vrbama i jablanovima, niski brežuljak Čatalhejik je mesto milenijumske tajne – neolitskog naselja, starog devet hiljada godina.

Brežuljak je narastao do sadašnje visine aktivnošću njegovih stanovnika u periodu od hiljadu i po godina.

Arheolozi su načeli brežuljak i otkrili naselje – da li je bilo selo ili grad, spore se, ali je izvesno da je, na vrhuncu razvitka, imalo do osam hiljada stanovnika.

Danas smo na lokalitetu samo čuvar i ja iz Srbistana, jer kovid sprečava posete. Ali tragovi po mekoj prašini staze koja, kroz suvu travu, vodi do nadstrešnice ispod koje su trošni ostaci naselja, pokazuju da posetilaca ima.

U mlađem kamenom dobu, kažu, okolina Čatalhejika bila je drugačija – močvarni predeo, prošaran plodnim poljima.

To je stanovnicima davalo mogućnost da se bave lovom i ribolovom, ali i poljoprivredom; obala je davala glinu od koje su mogli praviti kuće.

Verovatno je kombinacija svih tih okolnosti – ako pretpostavimo da su neolitski ljudi razmišljali na ovaj način – uslovila da se formira i obnavlja stalno stanište.

Prema onome što se vidi iz otkopanih fragmenata, kuće su bile napravljene od glinenih cigala, a zidovi naslonjeni jedni na druge.

Nije bilo ulica, niti trgova, a na kućama ni vrata, ni prozora: ulazilo se preko otvora na krovovima i unutra spuštalo primitivnim merdevinama.

Kuće su imale sobu sa ognjištem i platformom za spavanje i pomoćnu prostoriju za čuvanje žitarica; stoka je čuvana ispred zgrade. Kuća 132, na koju arheolozi skreću pažnju, ima rupe na podu – ispod poda su sahranjivani članovi porodice.

Začudo, pronalazili su lobanje pojedinih članova porodice ispod podova drugih kuća: izgleda da su su ih meštani razmenjivali između sebe, ponekad dorađene, obložene glinom.

Zidovi su bili okrečeni; na nekim su pronađeni crteži ljudi i životinja i slike igre ili lova; izgleda da se već moglo razviti i izraziti simboličko mišljenje.

Kada porodica nije bila zadovoljna uslovima života, rušila je staru kuću i na njenim temeljima gradila novu – tako je raslo brdo Čatalhejik.

Na samom lokalitetu nema mnogo artefakata – nekoliko kuglica, mala glinena posuda – dečja igračka, nekoliko alata od kosti i nož od opsidijana s koštanom drškom, prvi takve vrste u neolitskim naseljima Anadolije. Ostali predmeti – uključiv i ženske figure raskošnih oblina – nalaze se u muzejima u Ankari i Koniji.

Ženske figure su izazvale polemike o karakteru zajednice u Čatalhejiku: da li je to bilo društvo matrijarhata? Izgleda da su arheolozi saglasni da o tome nema dokaza.

To bi mogla biti egalitarna zajednica, bez rodne podele rada; neka vrsta primitivnog komunizma.

Zbog toga nije bilo ni hijerarhije, niti vlasti; nisu pronađene javne zgrade. Nije bilo ni religije, bar nema materijalnih dokaza o tome.

U celom periodu postojanja Čatalhejika nisu pronađeni tragovi napada neprijatelja. Za razliku od njegovog vršnjaka, Jerihona, koji sam davno posetio, ovde nema ni zidova, niti kula, radi odbrane. Čatalhejik se ugasio sam od sebe…