Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena 1918; Foto: WikipediaVelika narodna skupština Srba, Bunjaveca i drugih Slovena Banata, Bačke i Baranje,na kojoj je doneta odluka o prisajedinjenju Vojvodine Kraljevini Srbiji, održana je 25. novembra 1918. godine.
Ovaj događaj usledio je nakon godina strahota tokom Velikog rata kroz koje je prošla Srbija i Evropa, a tokom ratnih godina na prostoru Vojvodine, koja je tada bila u okviru Austrougarske, izazvao je i velika stradanja srpskog stanovništva.
Ova stradanja naročito su velika bila su u Novom Sadu koji je u to vreme bio centar prečanskih Srba, a od nasilja na prostoru monarhije, nisu bili pošteđeni ni drugi slovenski narodi.
To je podrazumevalo zatvaranje brojnih kulturnih i obrazovnih institucija, zabranu političkog delovanja i gašenje nacionalnih glasila – pritisak na sve ono što bi moglo da doprinese umrežavanju prvaka tog doba koje su zatvaralii, maltretirali – poput Jaše Tomiča, Vase Stajića, Ignjata Pavlasa, Koste Hadžija i mnogih drugih.
Uprkos ovim strahotama, ideja ujedinjenja u neku novu, zajedničku državu je ostao, a kruna rada koji nije prestao uprkos svim naporima austrougarskih vlasti da uguše volju naroda jeste Velika narodna skupština.
Njoj je prisustvovalo 757 poslanika, a svaki je biran na 1000 stanovnika.
Među njima bilo je i sedam žena, što je u ono vreme kada žene širom Evrope nisu imale pravo da biraju i da budu birane, predstavljalo značajan iskorak u njihovim pravima, i predstavlja jedan od prvih momenata u evropskoj istoriji kada je ženama takvo pravo uopšte omogućeno.
Iako ove poslanice, koje su stvarale Vojvodinu malo poznate, vreme je da se nakon 104 godine, prisetimo njihovih imena.
Milica Tomić, ćerka Svetozara Miletića i supruga Jaše Tomića, školovala se u Beču i Pešti, a u politiku se uključila zahvaljujući svom ocu. Govorila je nemački, francuski, engleski i mađarski jezik, a svojevremeno je uređivala novine Zastava i Žena. U fokusu žena našla se nakon što je njen suprug, Jaša Tomić ubio Mišu Dimitrijevića nakon što je objavio njeno privatno pismo u listu „Branik“. Osnovala je žensku čitaonicu „Posestrimu“, kao i dobrotvorni fond za pomoć bolesnim i siromašnim ženama. Nakon smrti muža, povukla se iz javnog života, a preminula je 1944. godine.
Poslanica iz redova bunjevačkog naroda, Mara Đorđević Malagurski rođena je u Subotici, a nakon školovanja u Štrosmajerovom zavodu i Višoj ženskoj školi u rodnom gradu, završila je i studije engleskog jezika u Londonu. U međuratnom periodu pomagala je razvoj ustanova za negu bunjevačke kulture, a njen rad, koji je zapažen i u domenu književnosti i prevodilaštva, nije sprečio posleratne komunističke vlasti da njoj i njenom mužu, Dragoslavu Đorđeviću koji je bio profesor subotičke gimnazije, veliki župan, gradonačelnik Subotice i član senata Kraljevine Jugoslavije, oduzmu imovinu u posleratnom periodu zbog dobrih odnosa sa dvorom.
Malo je informacija o tome ko je bila Katica Rajčić, o kojoj se, pored toga što je bila supruga Aleksandra Rajčića, koji je svojevremeno obavljao funkciju zamenika gradonačelnika Subotice, zna i da se bavila humanitarim radom. Na Velikoj narodnoj skupštini učestvovala je kao zastupnica iz redova bunjevačkog naroda, uz Mandu Sudarević. Bavila se između ostalog i prikupljanjem muzičkog materijala, te je napravila snimke bunjevačkih pesama koje je izvela na Radio Beogradu.
Osim toga da je bila supruga Vranje Sudarevića, lekara,velikog župana Subotice, poslanika u Skupštini SHS, Manda Sudarević bavila se humanitarnim radom u Dobrotvornoj zadruzi Bunjevki. Pomagala je obnovu subotičke bolnice nakon Prvog rata. Uz humanitarni rad bavila se i kulturnim manifestacijama.
Olga Stanković bila je članica subotičke Dobrovoljne zadruge srpkinja i supruga Vojislava Stankovića, direktora Hrvatske zemaljske banke u Subotici, koji je takođe učestvovao u Velikoj narodnoj skupštini 1918. godine.
Anastazija Manojlović je za dobrotvorni rad kojim se bavila, odlikovana je ordenom Svetog Save V stepena. U svoje vreme bila je jedna od istaknutih ličnosti javnog života u Subotici, pomogala je Srpsku pravoslavnu crkvu i učestvovala u radu Dobrotvorne zadruge Srpkinja, koja je osnovala Narodnu kuhinju „Dobro delo“. Ta organizacija je takođe pomagala i žensku decu koja zbog lošeg materijalnog stanja nisu bila u prilici da sebi obezbede školovanje.
Marija Jovanović zapamćena je kao jedina žena iz Pančeva koja je učestvovala na Velikoj narodnoj skupštini. Rođena je u Begeču, a neobičan detalj, u kontekstu tadašnjeg vremena, jeste da se udavala čak tri puta. Prvi put za Nikolu Stojakovića iz Bačke Palanke, potom za veleposednika Vasu Radosavljevića iz Tomaševca i za poznatog pančevačkog izdavača Kamenka Jovanovića. Svoju imovinu ostavila je „Privredniku“ i Dobrovoljnoj zadruzi srpkinja Pančevačkih, u čijem je radu učestvovala. U pitanju je organizacija koja je u fokusu imala humanitarni rad i poboljšanje statusa žena u društvu. Nakon završetka Prvog rata, nastavila je sa dobrotvornim radom.
Pravo glasa na evropskom tlu, žene su stekle u Finskoj 1906. godine, u Norveškoj sedam godina kasnije. Ovaj proces trajao do duboko u dvadeseti vek, s obzirom da su to pravo žene ostvarile tek 1971. u Švajcarskoj, u Portugalu 1974. i deset godina kasnije u Lihtenštajnu.
Više informacija iz ovog grada čitajte na posebnom linku.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
