Vuk Stefanović Karadžić – tuđin u sopstvenoj državi

Pre njegovog rođenja, njegovi roditelji su izgubili petoro dece, zbog čega su njemu dali ime Vuk, ne bi li ga po starim običajima odbranili od veštica i duhova za koje se tada verovalo da su krivci za visoku smrtnost kod dece.

Rodio se u nesigurno vreme za srpsku državu i u mladosti se namučio da stekne formalno obrazovanje. Pisanje i čitanje je naučio od rođaka koji je bio jedini pismen u njegovom rodnom selu.

Školovanje mu je bilo dodatno otežano zbog bolesti. Oduženo školovanje kasnije je bilo razlog što nije bio primljen u mnoge srednje škole, između ostalih i u Karlovačku gimnaziju.

Aktivno je učestvovao u Prvom srpskom ustanku kao pisar kod cerskog hajdučkog harambaše.

Više puta je bio odbijan za pomoć od strane učenih ljudi, da bi naposletku upisao Veliku školu Dositeja Obradovića. Problem sa nogom koja je ostala zgrčena se pogoršao, te tada odlazi u Novi Sad i Peštu. Lečenje je bilo bezuspešno, a on se hrom vratio u Srbiju.

Nakon neuspeha Prvog srpskog ustanka on odlazi u Beč i upoznaje svoju buduću ženu Anu Kraus, sa kojom će imati mnogo dece koja će deliti nesrećnu sudbinu njegovih braće i sestara.

U Beču upoznaje Jerneja Kopitara, koji je odlučujuće uticao na njegov rad i delo. Podržan od strane Kopitara, Vuk Stefanović Karadžić počeo je da radi na gramatici narodnog jezika i da sakuplja narodne umotvorine. Plod ove saradnje je njegova prva zbirka pesama i prva gramatika srpskog jezika na narodnom govoru, obe objavljene 1814. godine.

Zbog lošeg odnosa sa knezom Milošem Obrenovićem bilo je zabranjeno štampanje njegovih knjiga u Srbiji, a neko vreme i u austrijskoj državi, pa prva gramatika srpskog jezika nije bila štampana u njegovoj domovini.

Knez Miloš, sam vrlo oskudnog obrazovanja, nudio je Vuku Karadžiću novac da ne piše i izdavao mu pogrdne i podrugljive pasoše nipodaštavajući njegov značaj i vređajući njegovo skromno poreklo.

U vreme kada je Vuk Stefanović Karadžić pisao svoje delo, srpski jezik je bio mešavina staroslovenskog, ruskog i narodnog jezika bez ujednačenih pravila.

Bio je to njegov prvi pokušaj da uprosti pravila srpskog narodnog jezika i objedini u jednu gramatiku i on je sam bio svestan nesavršenosti ovog rada i manjka stručnosti i iskustva njega samog.

Već četiri godine kasnije on je objavio novi rad u kojem je pokušao da ispravi nedostatke svog prvog dela. Osnovni cilj mu je bio da uprosti azbuku i pravopis. U ovom delu se konačno i formalizovalo njegovo pravilo „piši kao što govoriš, a čitaj kako je napisano“.

On je iz azbuke izbacio slova koja se ne izgovaraju, a ubacio neka slova iz drugih jezika i pisama. Iako je slova preuzimao sa više strana, činjenica da je jedno slovo preuzeo iz latiničnog pisma, bio je razlog oštre kritike srpskih intelektualnih i crkvenih krugova.

Optužbe da radi na pokatoličavanju naroda dolazile su sa svih strana.

Karlovački mitropolit Stefan Stratimirović aktivno je radio na sprečavanju štampanja njegovih knjiga.

Činjenica da je u svoje rečnike uvrštavao i pogrdne reči bile su samo dodatni razlog oštre kritike srpskog sveštenstva. U borbi da sačuva upotrebu crkvenog jezika, mitropolit je jednom prilikom i spalio njegovo delo „Rječnik“.

Najkontoverznije njegovo delo je zbrika Crven ban, zbirka narodnih erotskih pesama, koja je pronađena među njegovim spisima nakon njegove smrti, a zbog prirode sadržaja objavljena je 1974. godine u ograničenom tiražu, a tek 1979. biva objavljena i za širu javnost.

Jedan od njegovih najvećih kritičara je bio Jovan Hadžić, osnivač Matice srpske i jedan od najobrazovanijih Srba tog vremena.

Njihova polemika trajala je sve do konačne pobede Vuka Stefanovića Karadžića 1847. godine, kada izlaze tri dela uz poštovanje njegovih pravila, između ostalih i njegov prevod „Novog Zavjeta“.

Izdavanje „Gorskog vijenca“ je bila njegova velika pobeda nad kritičarima koji su njegov jezik smatrali nedostojnim velikih filozofskih dela.

Opšte priznanje usledilo je ipak četiri godine nakon njegove smrti, 1868. godine, kada je njegov pravopis i zvanično prihvaćen.

Iako je širom Evrope uživao poštovanje filologa i lingvista i drugih učenih ljudi, njegovi pokušaji za sistematizacijom srpskog jezika u Srbiji su mnogi nipodaštavali i njegov jezik nazivali pogrdnim imenima.

U Srbiji i Rusiji bio je optuživan da je austrijski špijun, a u Austriji da radi za Rusiju.

U toku svoje karijere blisko je sarađivao sa braćom Grim koji su znali srpski jezik i koji su se oduševljavali srpskim umotvorinama koje je Vuk Karadžić prikupljao i delove preuzimali za svoje bajke.

Umotvorine koje je on prikupljao i prevodio stizale su u najdalje evrpske krajeve i kod njih uživale poštovanje. Jedan od značajnijih poštovalaca njegovog rada bio je i Gete, najveći evropski pesnik tog vremena.

Iako je osporavan u svojoj domovini, on je zaslužan za jednostavnost jezika kojim se danas koristimo. Srbiji je u nasleđe pored jezika i pravopisa, ostavio brojna dela i narodne umotvorine.

Vuk Stefanović Karadžić je umro u Beču, 1864. godine, a njegovi ostaci su preneseni u Beograd i uz velike počasti položeni u Sabornoj crkvi u Beogradu, pored Dositeja Obradovića.