Kako prepoznati limfom, koji su simptomi, uzroci i faktori rizika?

Tipično mesto nastanka limfoma su limfni čvorovi i to kako oni koji su dostupni pregledu i nalaze se na vratu, u pazusima i u preponama, tako i oni koji se ne mogu videti spolja, a smešteni su u sredogruđu ili u trbuhu, objašnjava za portal N1 asist. dr Vojin Vuković iz Klinike za hematologiju Univerzitetskog kliničkog centra Srbije.

„Limfomi tipično mogu nastati i u slezini i u koštanoj srži. Jedan broj limfoma mogu svoje mesto naći u različitim organima, poput kože, creva, jetre, pluća, mozga, kostiju, u žlezdama sa spoljašnjim i unutrašnjim lučenjem itd“, navodi on.

Imajući u vidu navedeno, limfom se može manifestovati najrazličitijim simptomima i znacima, u zavisnosti od mesta nastanka. Limfomi se dele po više osnova, a današnja nauka prepoznaje desetine različitih vrsta limfoma sa vrlo različitim ponašanjem i tokom bolesti.

„Neki limfomi ne moraju da se leče dugi niz godina, već se samo prate na redovnim kontrolama, dok postoje i oni koji unutar nekoliko meseci dovode do jako lošeg ishoda. Možda najpoznatija podela je na Hočkinov i non-Hočkinove limfome“, kaže dr Vuković.

Prema njegovim rečima, blagovremeno otkrivanje limfoma zavisi od više razloga.

„Jedan od njih je mesto na kom se javila bolest, pa tako, kada se limfom javi u vidu uvećanog limfnog čvora na vratu, pacijent to lako primeti, javlja se lekaru i brzo dolazi do biopsije čvora i patohistološke verifikacije bolesti, bez čega nema dijagnoze. Ukoliko se limfom javi u sredogruđu, može dovesti do dugotrajnog nadražajnog kašlja, a u uznapreodovaloj bolesti i do oticanja lica i vrata, otežanog disanja“, ukazuje on.

Limfom u limfnim čvorovima u trbuhu može dugo biti bez simptoma, sve dok ne dovede do pritiska okolnih struktura i organa, kada je obično već značajno uznapredovao, dok limfom u mozgu daje obično određene neurološke simptome, u crevima otežano varenje, krvarenje iz želuca i creva, u zavisnosti od mesta na kom se nalazi, što dugo može ostati neprepoznato.

Zajednički simptomi za sve limfome su takozvani “B” ili konstitutivni simptomi, a to su neobjašnjivo noćno znojenje, značajan gubitak na telesnoj masi unutar nekoliko meseci, svakodnevno povišena temperatura koja se ne može objasniti infekcijom i traje najmanje dve nedelje.

„Potrebno je da se pacijenti jave svom lekaru kada god primete da se nešto neuobičajeno dešava sa njihovim organizmom, a u kontekstu navedenih mogućih simptoma i znakova. Samo tako se može na vreme sprovesti neophodna dijagnostika koja će dovesti do postavljanja prave dijagnoze“, ističe dr Vuković.

On dodaje da uzrok nastanka limfoma kod pojedinog pacijenta najčešće ostaje nepoznat i navodi da postoji veći broj faktora koji mogu dovesti do nastanka limfoma. Jedan od najbolje istraženih uzročnika nastanka limfoma su virusne i bakterijske infekcije.

„Poznato je da infekcije određenim virusima kod manjeg broja osoba tokom dužeg perioda vremena može dovesti do nastanka limfoma. Takve su infekcije virusima HIV, hepatitis C, Epštajn-Barovim virusom, zatim bakterijama kao što su Helikobakter pilori, Kampilobakter jejuni, Hlamidija trahomatis, međutim, ljudi ne treba da se plaše da će, ukoliko se razbole od bolest koje izazivaju navedeni mikroorganizmi, obavezno na kraju dobiti limfom. To se u opštoj populaciji događa dosta retko i važno je da pacijenti budu relativno na oprezu, odnosno da registruju promene u organizmu kako sam već i naglasio“, kaže on.

Takođe, dugotrajno lečenje i prisustvo autoimunih bolesti može dovesti do nastanka limfoma, kao i uzimanje tzv. imunosupresivne terapije u dužem vremenskom periodu iz bilo kog razloga, kao što su npr. presađen organ, neki imunološki problem, zatim ranija zračna terapija iz drugih razloga, dodaje.

„Povećan rizik postoji i kod izloženosti određenim hemijskim agensima, različitim drugim uticajima sredine, ali nie zanemarljiv ni uticaj genetike, s obzirom na to da je utvrđeno da postoji genetska predispozicija za razvoj limfoma ili limfomima sličnih bolesti kod određenih ljudi, mada ona ne mora da bude presudna. Najčešće je to sadejstvo većeg broja faktora koji se ne mogu potpuno i jasno identifikovati“, ukazuje doktor.

Govoreći o simptomima, dr Vuković ponavlja da je vrlo često u pitanju samo bezbolno uvećanje limfnog čvora ili više njih, na vratu, ili pod pazuhom, odnosno u preponama ili oticanje stomaka sa leve strane ispod rebara zbog uvećanja slezine.

„Nekada to uvećanje ide sa već navedenim simptomima, kakvi su noćno znojenje, povišena telesna temperature i gubitak na telesnoj masi. Nekada se kao jedini simptom javlja malaksalost i otežano obavljanje svakodnevnih aktivnosti. Dugotrajan kašalj treba da bude signal da se uradi rendgen grudnog koša i osnovne laboratorijske pretrage, dok simptomi od strane digestivnog trakta, osim ultrazvuka trbuha i laboratorije, koja može ukazati na malokrvnost usled permanentnog gubitka krvi ili otežane apsorpcije gvožđa koji mogu biti izazvani širenjem limfoma u okviru digestivne cevi, zahteva i detaljan pregled od strane gastroneterologa sa gastroskopijom i kolonoskopijom po potrebi“, navodi on.

Dodaje da pojava modrica po koži i tačkastog krvarenja najčešće na donjim ekstremitetima, može ukazati na nizak broj krvnih pločica koji se nekada javlja u okviru limfoma, bilo kao posledica širenja bolesti u koštanu srž ili kao sekundarni fenomen u okviru bolesti, odnosno zbog uvećane slezine.

„Kod pojedinih bolesnika se u sklopu bolesti može javiti i tromb u nekom delu venskog sistema, najčešće u donjim ekstremitetima ili u plućima, što se može manifestovati oticanjem jedne noge (cele ili potkolenice), otežano disanje uz ubrzan rad srca, kašalj, iskašljavanje sukrvičavog ispljuvka i sl. Od velike važnosti je blagovremeno otkriti ovu komplikaciju radi adekvatnog lečenja i sprečavanja značajnijeg njenog uticaja na ishod lečenja limfoma“, naglašava dr Vuković.

Doktor navodi da se, kao i kod većine drugih malignih bolesti, dijagnoza limfoma postavlja nakon biopsije uvećanog limfnog čvora ili organa koji je zahvaćen bolešću nakon čega se radi patohistološka analiza uzorkovanog materijala i postavlja precizna dijagnoza. Nekada se dijagnoza može postaviti samo analizom limfomskih ćelija koje se nalazi u krvi kod određenog broja pacijenta, što je vidljivo na osnovu krvne slike sa leukocitarnom formulom, kaže on.

„Po postavljanju dijagnoze limfoma potrebno je sprovesti niz dijagnostičkih procedura koje su neophodne da bi se utvrdila sa jedne strane raširenost bolesti, a sa druge, stanje organizma u cilju procene da li pacijent i u kojoj meri može da podnese planirano lečenje. Obavezno se radi kompjuterizovana tomografija (skener) od vrata do prepone i biopsija koštane srži kako bi se utvrdio stadijum bolesti. Obavezan je i ultrazvuk srca, kako bi se procenilo stanje srčanog mišića i prema tome, planirala terapija“, kaže on.

Prema rečima dr Vukovića, lečenje se značajno razlikuje u zavisnosti od vrste limfoma i raširenosti bolesti.

„U današnje vreme se teži individualizaciji terapije, međutim, to je cilj koji još uvek u značajnoj meri nije dostignut. Osnov lečenja su citostatici, najčešće u kombinaciji. U zavisnosti od vrste limfoma oni mogu da se kombinuju sa različitim, tzv. ciljanim terapijama, odnosno lekovima koji ciljano deluju na ćelije limfoma. U navedenom kontekstu se najviše upotrebljava imunološka terapija, odnosno monoklonska antitela koja su dizajnirana tako da ciljano napadaju limfomske ćelije i ubijaju ih što na posredan, što na neposredan način, odnosno direktno“, navodi on.

Odgovor na terapiju je raznolik, od izlečenja do potpune otpornosti na lečenje. Nepovoljan ishod inicijalnog lečenja zahteva dalju primenu intenzivnije terapije.

„U tom slučaju često je lečenje potrebno finalizovati primenom neke od metoda transplantacije matičnih ćelija hematopoeze, popularnije u narodu kao transplantacija koštane srži, što zapravo nije adekvatan izraz. Ovaj vid lečenja je dostupan u našoj zemlji uključujući i Univerzitetski klinički centar Srbije i Kliniku za hematologiju UKCS“, ističe on.

Ocenjuje da je budućnost lečenja limfoma i srodnih bolesti u primeni ciljane terapije malim molekulima i drugom inovativnom terapijom.

„Pored monoklonskih antitela koja su kod nas dostupna unazad više od jedne decenije, odnedavno je preko RFZO odobrena primena jednim lekom za lečenje hronične limfocitne leukemije i jedne vrste limfoma (mentl ćelijski limfom) u situaciji kada se bolest vrati ili u prvoj liniji kada ima nepovoljne karakteristike što predstavlja veliki korak za nas. Međutim, brojni drugi lekovi se razvijaju u svetu, a neki od njih su već neko vreme dostupni u redovnoj praksi. Potrebno je, naravno, u skladu sa našim mogućnostima, maksimalno pratiti razvoj lečenja ovih bolesti o svetu, kako bi našim pacijentima pružili najbolju moguću terapiju i obezbedili što duže preživljavanje i ništa manje važno, što kvalitetniji život, kako u toku lečenja, tako i nakon njega“, zaključuje dr Vojin Vuković.